Η κρίση έφερε τις υποβαθμίσεις ή οι υποβαθμίσεις την κρίση;

Μέσα σε λιγότερο από ένα εξάμηνο, οι επενδυτικοί οίκοι μας έχουν χαλάσει την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας κάμποσες φορές, ενώ η Moodyʼs σε δημοσίευμα της, στις 14/5, θεωρεί πιθανό να προβεί σε ακόμη μια υποβάθμιση.

Ενώ ο ΓΔ φλερτάρει με την ιδέα να απομακρυνθεί ακόμη πιο πολύ από τις 1800 μονάδες, σίγουρα οι υποβαθμίσεις θα παίξουν τον ρόλο τους. Όμως ας κάνουμε μια ιστορική αναδρομή, να πάμε λίγο στο 1908.

Εκείνη την περίοδο η ΗΠΑ αναζητούσε επενδυτές όπου είναι πρόθυμοι να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού, ένα project όπου θα συμμετείχαν άγνωστες, για την τότε εποχή, εταιρίες. Ο ευφυέστατος John Moody, εκμεταλλεύτηκε αυτή την συγκυρία και δημιούργησε, το 1909, την πρώτη εταιρία αξιολόγησης επενδύσεων.

Ο σκοπός της εταιρίας ήταν η βαθμολόγηση των διάφορων επενδυτικών ευκαιριών, έτσι ώστε να γίνεται εύκολα αντιληπτό το ρίσκο που πρέπει να αναλάβει κάποιος. Μέχρι το 1924 είχαν δημιουργηθεί δυο ακόμη εταιρίες. Αυτό το «trio inferno» κατέχει μέχρι και σήμερα περίπου το 90% της παγκόσμιας αγοράς.

Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι είναι ότι οι υπόλοιπες αναπτυγμένες οικονομίες (π.χ. ΕΕ) δεν φρόντισαν να δημιουργήσουν ανάλογες εταιρίες. Ίσως αυτό το γεγονός έδωσε την αφορμή στην δήλωση του Thomas Friedman, «Υπάρχουν δύο υπερδυνάμεις: οι Η.Π.Α. και η εταιρεία αξιολόγησης Moodyʼs. Πιστέψτε με, δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο, ποια από τις δύο διαθέτει τη μεγαλύτερη ισχύ».

Μέχρι στιγμής, δεν έχω παρουσιάσει κάτι το τρομερό, στην ουσία έχουμε κάποιους οικονομολόγους που απλά εκφράζουν, την υποκειμενική τους, άποψη. Σίγουρα αναρωτιέστε γιατί τόσο ντόρος για τις εταιρίες αυτές και σίγουρα η δήλωση του T. Friedman, σας ακούγετε υπερβολική.

Όμως, η επιθυμία των κρατών να μην αφήνουν πραγματικά ελεύθερες τις αγορές έδωσε, θαρρώ, τεράστια δύναμη σε αυτές τις εταιρίες με μια σειρά νόμων που εφαρμόστηκαν σε όλα τα καπιταλιστικά κράτη. Για παράδειγμα η συνθήκη της Βασιλείας ΙΙ που ψηφίστηκε το 1999. Έτσι οι αξιολογήσεις αυτές αποκτούν τρομαχτικά σοβαρή υπόσταση.

Συγκεκριμένα, για την αγορά ενός επενδυτικού προϊόντος ύψους $ 10.000.000 με αξιολόγηση ΑΑΑ (δηλαδή χαμηλού ρίσκου), η τράπεζα αρκεί να κατέχει στον ισολογισμό ίδια κεφάλαια ύψους $ 55.000, κάπου 180 φορές λιγότερα. Ενώ για παράδειγμα για το ίδιο προϊόν αν είχε αξιολογηθεί με Ba1 θα χρειάζονταν $ 2.000.000. Για να κατέχει το 100% σε ίδια κεφάλαια πρέπει το προϊόν να έχει χαρακτηριστεί το πολύ B1, ενώ από Ca1 και κάτω μπορεί να το περάσει ως ζημία.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν μια τράπεζα κατέχει επενδυτικά προϊόντα με καλή αξιολόγηση, τόσο μεγαλύτερα ποσά μπορεί να διαθέτει για δανεισμό καταναλωτών και επιχειρήσεων. Αν μάλιστα η τράπεζα κατέχει επενδυτικά προϊόντα τα όποια υποτιμηθούν εκ των υστέρων τότε οφείλει να αποσύρει πιστώσεις από την αγορά (πιστωτική παγίδα, google it) και συγχρόνως να μειωθεί ο τζίρος της. Αυτό επηρεάζει και τις επιχειρήσεις, αφού όσο καλύτερη αξιολόγηση έχουν, τόσο οι τράπεζες τους προσφέρουν δάνεια με ευνοϊκούς όρους. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και για τις χώρες, αν μια χώρα έχει κακή αξιολόγηση, τόσο οι πιστωτές της απαιτούν υψηλότερους τόκους για αντιστάθμιση του ρίσκου.

Όμως, ενώ οι νομοθεσίες υπολογίζουν τόσο σοβαρά τις αξιολογήσεις (μάλιστα τα επενδυτικά ταμεία κάποιες φορές είναι υποχρεωμένα να διαλέγουν μόνο προϊόντα με πολύ καλή αξιολόγηση), ωστόσο είναι αδύνατον να τις ελέγξουν αυτές τις αξιολογήσεις αφού είναι υποκειμενικές απόψεις. Μάλιστα κάνεις δεν μπορεί να τις μηνύσει, για το ίδιο λόγο.

Ένα άλλο ψεγάδι στην ιστορία είναι ότι μια τράπεζα μπορεί να ζητήσει εκ των προτέρων αξιολόγηση ενός επενδυτικού προϊόντος που θέλουν να δημιουργήσουν, αυτό σίγουρα προωθεί τις αυτοεκπληρούμενη προφητεία, αρά τότε οι αγορές βασίζονται σε ευμετάβλητα θεμέλια.

Θα κλείσω με ενδιαφέρον διάλογο μεταξύ ενός δημοσιογράφου και ενός στελέχους της Moodys

Δημοσιογράφος: Θα μπορούσαμε ποτέ πια να σας εμπιστευτούμε; (Σημείωση: ήταν λίγο μετά την πτώχευση της Lehman Brothers.)
Moodys: Ίσως δεν είναι λογικό να στηρίζεστε αποκλειστικά στις δικές μας αξιολογήσεις,
Δημοσιογράφος: Αλλά μέχρι σήμερα οφείλαμε να εμπιστευόμαστε τις τοποθετήσεις σας
Moodys: Όμως, όταν χρησιμοποιείτε αξιολογήσεις, θα πρέπει να αποφασίζετε μόνος σας τι ακριβώς κάνετε με αυτές

Y.γ.: Το κείμενο το πρωτοδημοσίευσα στο blog μου