Προπαγάνδα

Νεογέννητος

Πολύ δραστήριο μέλος

Ο Νεογέννητος αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Είναι 35 ετών. Έχει γράψει 848 μηνύματα.


Του Ιωάννη Κωτούλα, Ιστορικός. Από το περιοδικό “Η προπαγάνδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο”, των εκδόσεων “Περισκόπιο”.

Η προπαγάνδα αποτελεί σήμερα, στην εποχή της υποτιθέμενης ελεύθερης ροής της πληροφορίας και της πολυμέρειας της ενημέρωσης, έννοια με έντονα αρνητική σημασία. Συνήθως συνδέεται με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, ώστε φράσεις, όπως “κομμουνιστική”, “φασιστική” ή “εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα” να ακούγονται αυτονόητες περιγραφές μιας πολιτικής πραγματικότητας, ενώ φράσεις ¨δημοκρατική προπαγάνδα” ή “προπαγάνδα ειρήνης” να ηχούν ως παράδοξες διατυπώσεις. Ωστόσο, η προπαγάνδα, τεχνική γνωστή από την Αρχαιότητα, συστηματοποιήθηκε για πρώτη φορά από τις δημοκρατίες, συγκεκριμένα τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον 20ό αιώνα. Ως μέθοδος αφορά την προβολή ορισμένων θεμελιωδών εννοιών, απαραιτήτων για την προώθηση των σκοπών ενός κράτους και την επικράτηση σε μια πολεμική αναμέτρηση.
Η προπαγάνδα αποτέλεσε για πρώτη φορά σε πεδίο συστηματοποιητικής μελέτης και εφαρμογής στις Ηνωμένες πολιτείες, ώστε να δικαιολογηθεί η είσοδος μιας ανερχόμενης αμερικανικής υπερδύναμης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την ίδια περίοδο στη Ρώσική αυτοκρατορία η επανάσταση των μπολσεβίκων σηματοδότησε την έναρξη της περιόδου των ολοκληρωτικών καθεστώτων, που συμπληρώθηκε από τον ιταλικό φασισμό το 1922 και τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό το 1933. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κατέστησαν την προπαγάνδα βασική παράμετρο της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής τους, αναδεικνύοντας την σε επιστημονικό μέγεθος και βασική ιδεολογική παράμετρο του συστήματός τους. Οι αστικές δημοκρατίες αντέδρασαν επιτείνοντας εκ νέου την διαδικασία παραγωγής και ελέγχου πληροφοριών, όμως έως την είσοδό τους στον πόλεμο ουσιαστικά αμύνονταν απέναντι στα αναθεωρητικά ολοκληρωτικά συστήματα. Με την έναρξη του πολέμου και τη διεύρυνσή του σε παγκόσμιο επίπεδο, το 1941, η προπαγάνδα των δημοκρατιών επιτάχθηκε, έχοντας εν τω μεταξύ συμμαχήσει με τον κομμουνισμό. Η τελική ήττα των δυνάμεων του Άξονα οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στα επιτεύγματα της συμμαχικής προπαγάνδας, ενώ ακόμη πιο καθοριστική ήταν η συμβολή της τελευταίας στην εικόνα που διαμορφώθηκε μεταπολεμικά για τα γεγονότα της περιόδου 1939-45.

Τυπολογία και χαρακτηριστικά της προπαγάνδας

Ο όρος “προπαγάνδα” (propaganda) είναι νεολατινικής προέλευσης και αφορά τη διάδοση της χριστιανικής καθολικής πίστης. Ως όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Καθολική Εκκλησία κατά την Αντιμεταρρύθμιση, τον ιδεολογικό αγώνα κατά του προτεσταντισμού. Σε μεταγενέστερες περιόδους, ιδίως από τον 19ο αιώνα, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει αντίστοιχα φαινόμενα στο πεδίο πολιτικής. Με τη μορφή που είναι πλέον γνωστή και μελετάται η πτοπαγάνδα διαμορφώθηκε το α’ τέταρτο του 20ού αιώνα.
Η προπαγάνδα συνιστά μια μέθοδο προσεταιρισμού, διαμόρφωσης και άσκησης ελέγχου επί της κοινής γνώμης. Μια τεχνική για την πρόκληση των επιθυμητών ανθρώπινων αντανακλαστικών με τη χρήση των κατάλληλων λεκτικών και οπτικών σημάτων. Τέλος, μια επιστημονική τεχνική διάδοσης ιδεών ή μιας σκόπιμα διευθετημένης παρουσίασης της κατάστασης, με σκοπό την επιρροή της κοινής γνώμης και τον προσηλυτισμό στις απόψεις του πομπού.
Η προπαγάνδα διακρίνεται σε επι μέρους κατηγορίες, με κριτήριο την προέλευσή της, σε λευκή, μαύρη και φαιά. Η λευκή προπαγάνδα προέρχεται από μια πηγή που προσδιορίζεται άμεσα, ουσιαστικά τον κρατικό φορέα. Η φαιά προπαγάνδα είναι δυνατόν να προέρχεται από μια εχθρική πηγή που εμφανίζεται ως φιλική ή ουδέτερη. Η προέλευσή της αποκρύπτεται και δεν αναγνωρίζεται επίσημη πατρότητα. Η μαύρη προπαγάνδα προέρχεται από μια πλαστή, κατασκευασμένη πηγή. Ενώ υποτίθεται ότι προέρχεται από φιλική πηγή, ουσιαστικά εκπορεύεται από τον αντίπαλο ή, ενώ υποτίθεται ότι παρουσιάζει απόψεις του αντιπάλου, ουσιαστικά εκπορεύεται από τις φίλιες δυνάμεις. Η προπαγάνδα μπορεί να απευθύνεται στο λογικό, τη νόηση, είτε στο ένστικτο, τα συναισθήματα. Στην πρώτη περίπτωση χρησιμοποιείται ο τύπος της πειθούς, δηλαδή η προβολή μιας άποψης με ορθολογικά επιχειρήματα. Στη δεύτερη περίπτωση χρησιμοποιείται η μέθοδος της υποβολής, η οποία προσιδιάζει κυρίως σε ευρείες συγκεντρώσεις ανθρώπων, τη λεγόμενη μάζα. Ο Αδόλφος Χίτλερ ανέφερε σχετικά: “Η προπαγάνδα απευθύνεται στις αμόρφωτες μάζες και όχι στους διανοούμενους. Σκοπός της είναι όχι να διαφωτίσει το άτομο, αλλά να επιβάλλει το θέμα της τόσο καθαρά και τόσο έντονα στην ψυχή του λαού, ώστε να δημιουργήσει τη γενική πεποίθηση ότι ένα γεγονός είναι πραγματικό, αναγκαίο ή δίκαιο. Η πλειοψηφία της μάζας είναι θηλυκή. Γι’ αυτό η προπαγάνδα απευθύνεται όχι στη λογική, αλλά στο συναίσθημά της”.

Η επιστημονική οργάνωση της προπαγάνδας

Οι τεχνικές της προπαγάνδας τυποποιήθηκαν για πρώτη φορά και εφαρμόστηκαν με τεχνικό, επιστημονικό τρόπο από τους Αμερικανούς κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα, υπεύθυνοι για την οργάνωση και την εφαρμογή της προπαγάνδας ήταν ο δημοσιογράφος Ουώλτερ Λίπμαν (Walter Lippman 1899-1974) και ο ψυχολόγος Έντουαρντ Μπερνάυς (Edward Bernays, 1891-1995), ανιψιός του Εβραίου ψυχολόγου Ζίγκμουντ Φρόυντ. Οι δύο άνδρες, μαζί με το επιτελείο τους, τέθηκαν επικεφαλής από του Γούντροου Ουίλσον (Woodrow Wilson, 1856-1924), πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών (1913-1921), της Επιτροπής Δημοσίων Πληροφοριών (Commitee on Public Information), που είχε επιμεληθεί την αντιγερμανική προπαγάνδα κατά τα έτη 1914-18. Η συγκεκριμένη επιτροπή, που προωθούσε την ιδέα της αμερικανικής εισόδου στον πόλεμο, αποτέλεσε το πρότυπο για την ανάπτυξη των αντίστοιχων υπηρεσιών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η υπηρεσία αυτή υπήρξε εξαιρετικά αποτελεσματική και προκάλεσε αντιγερμανική υστερία, η οποία αργότερα επέτρεψε την απαξίωση του γερμανικού κράτους με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών.
Ο Μπερνάυς κατηύθυνε την επιστημονική τεχνική της διαμόρφωσης και διαχείρισης της κοινής γνώμης, την οποία ο ίδιος ονόμαζε “μηχανική της συναίνεσης” (engineering of consent). Στο βασικό του έργο, “Προπαγάνδα” (1928 ), αναφέρει: “Η συνειδητή και επιδέξια χειραγώγηση των οργανωμένων συνηθειών και απόψεων των μαζών συνιστά σημαντικό στοιχεό της δημοκρατικής κοινωνίας. Αυτοί που χειρίζονται αυτόν τον αθέατο μηχανισμό της κοινωνίας αποτελούν μια αόρατη διακυβέρνηση, που είναι η πραγματική άρχουσα δύναμη της χώρας μας. Διοικούμαστε, η σκέψη μας διαμορφώνεται, οι ιδέες μας υποβάλλονται σε μεγάλο βαθμό από άτομα, για τα οποία δεν έχουμε ακούσει τίποτε. Αυτή η κατάσταση είναι η λογική συνέπεια του τρόπου με τον οποίον είναι οργανωμένη η δημοκρατική μας κοινωνία. Πολυάριθμοι άνθρωποι πρέπει να συνεργαστούν με αυτό τον τρόπο, εάν πρόκειται να ζήσουν μαζί ως μια κοινωνία που λειτουργεί ομαλά”.
Μια συνολική εξέταση της προπαγάνδας των εμπολέμων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συμβάλλει στην κατανόηση των ιδιοτυπιών τόσο της φύσης της προπαγάνδας ανάμεσα στα διάφορα καθεστώτα, όσο και των σκοπών τους οποίους εξυπηρετούσε η εκάστοτε χρήση της. Τα ολοκληρωτικά συστήματα (φασισμός, εθνικοσοσιαλισμός και κομμουνισμός) διέθεταν εμφανές πλεονέκτημα έναντι των αστικών δημοκρατιών στη χρήση και την επεξεργασία της κατευθυνόμενης πληροφορίας. Και αυτό διότι ως κοινωνίες κλειστού τύπου σε οποιονδήποτε βαθμό διέθεταν αυξημένες δυνατότητες επιβολής της πολιτικής τους κατεύθυνσης, υπαγωγής της οικονομίας στις επιλογές του πολιτικού τους προγραμματισμού, επιβολής της λογοκρισίας και ανατροφοδότησης της προπαγάνδας. Η φύση των θεσμών τους, με τον έλεγχο τους κόμματος επί του κράτους, επέτρεπε την πρόκριση των ιδεολογικών, επιλογών έναντι των τυπικά ωφελιμιστικών, ώστε να επιτυγχάνεται η παραταση της ύπαρξης του καθεστώτος. Για αυτούς τους λόγους τα δύο κύρια ολοκληρωτικά καθεστώτα, ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός και ο σοβιετικός κομμουνισμός, αποδείχθηκαν εξαιρετικά ανθεκτικά σε περιόδους κρίσης, αποτρέποντας επί μακρόν την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος.

“Παρακίνηση είναι η τέχνη να κάνεις τους ανθρώπους να κάνουν ό,τι θέλεις, επειδή θα θέλουν να το κάνουν” – Ντουάιτ Αϊζενχάουερ
 

Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 11 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.

Χρήστες Βρείτε παρόμοια

  • Τα παρακάτω 0 μέλη και 1 επισκέπτες διαβάζουν μαζί με εσάς αυτό το θέμα:
    Tα παρακάτω 2 μέλη διάβασαν αυτό το θέμα:
  • Φορτώνει...
Top