09-07-19
14:48
Έτσι έγινε και με το <<néant>> που πράγματι απέχει σημασιολογικώς από το <<rien>>, αλλά το ίδιο δεν συμβαίνει και με το τίποτα, το ουδέν, το καθόλου, το μηδέν κλπ κλπ. Το <<néant>> λοιπόν είναι το απόλυτο μη-δεν και ορθώς το <<rien >> μεταφράζεται με το <<τίποτα>> και -μες την γλωσσική τους ένδεια- οι Γάλλοι προσθέτουν το <<όλον>> για να εκφράσουν το καθόλου (rien du tout).
Το néant δεν μπορεί να αποδοθεί ικανοποιητικά με τίποτα από αυτά, το δε μηδέν το κρατάμε για τη θεωρία της λογοτεχνίας, δε γίνεται να μπερδεύουμε τους όρους. Η différance επίσης δεν μπορεί να αποδοθεί ικανοποιητικά, σίγουρα όχι με τον όρο διαφωρά, στα ελληνικά. Αντίστοιχα στη Φαινομενολογία (γιατί για φαινομενολογικούς όρους μιλάμε τόση ώρα) δεν μπορεί να αποδοθεί το Dasein. Ή, για να πάμε στην μη-τυπική απαρχή της Φαινομενολογίας, το καρτεσιανό cogito. Απαιτείται η διατήρηση της γαλλικής, της γερμανικής, της λατινικής ορολογίας αντίστοιχα.
Δεν μπορούμε να υπονοούμε πως υπάρχουν "ανώτερες" και "κατώτερες" γλώσσες ούτε πως ο "πλούτος" ή η "ένδεια" μιας γλώσσας καθορίζεται από το πόσα λήμματα υπάρχουν σε ένα λεξικό. Οι γλώσσες είναι, στη βάση τους, αυθαίρετα εργαλεία επικοινωνίας και, στη συνέχεια, απλώς εργαλεία επικοινωνίας που εξελίσσονται και σμιλεύονται από τις κοινότητες φυσικών ομιλητών/ομιλητριών. Δεν υφίσταται κανένας απολύτως "ξεπεσμός" της ελληνικής γλώσσας – η γλωσσική κοινότητα τη χρησιμοποιεί, η γλωσσική κοινότητα την εξελίσσει, μη συνειδητά, μέσα απ' όσα παραδοσιακά θεωρούνται "λάθη". Επειδή μπορεί. Επειδή αυτός είναι ο μηχανισμός που έδωσε σε κάθε γλώσσα τη σημερινή μορφή της και στο μέλλον πιθανότατα θα της δώσει κάποια άλλη.
Για όλα τα υπόλοιπα, παραπέμπω στον αγαπημένο Σαραντάκο. Τα έχει θέσει αυτά τα ζητήματα πολύ καλύτερα απ' όσο θα μπορούσα εγώ:
https://www.sarantakos.com/language/tzirop.html
https://sarantakos.wordpress.com/2014/10/20/haikalis/
08-07-19
15:36
Η πιο χαρακτηριστική αμετάφραστη λέξη, που θυμάμαι, είναι η τσέχικη litost. Την συναντάμε στο Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης του Κούντερα. Μπορεί μόνο περιφραστικά να αποδοθεί, αλλά χωρίς μεγάλη ακρίβεια.
Όταν διάβαζα το βιβλίο με είχε συνεπάρει η λέξη πάρα πολύ, ειδικά ο τρόπος που μέσα από την ιστορία προσπαθούσε να την εξηγήσει.
Με συγχωρείτε για το off-topic.
[συνεχίζω στο off-topic, μόνο για αυτή την απάντηση]
Από Κούντερα έχω διαβάσει μόνο την Αβάσταχτη ελαφρότητα και κάποια δοκιμιακά/θεωρητικά κείμενα για το τι είναι λογοτεχνία και την ανάγνωση. Μπήκε στη reading list το Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης.
Είναι εκπληκτικό το πόσες έννοιες για μία ομάδα φυσικών ομιλητών/ομιλητριών τοποθετούνται στο κέντρο της σκέψης και των αναφορών τους αλλά παραμένουν αμετάφραστες, άρα μη προσβάσιμες ή, τουλάχιστον, όχι ακριβώς προσβάσιμες σε άλλα άτομα. Και συνήθως συνδέονται με ιστορικές/πολιτισμικές αναφορές, κάτι που κάνει τη σημασία τους ακόμα πιο συγκεκριμένη και (για εμένα προσωπικά) μαγική.
Επίσης πάντα μου φαινόταν ενδιαφέρουσα η αδυναμία απόδησης λέξεων όπως Wanderlsut ή flâneur-neuse στα ελληνικά (και μεταφράσεις που περιέχουν τον όρο "περιπλάνηση" δε με καλύπτουν προσωπικά) – κρύβουν ένα άλλο σύστημα σκέψης από πίσω τους, μία άλλη ιστορικο-κοινωνική πραγματικότητα, ίσως συνδεδεμένη με την πρακτική του Grand Tour; Δεν ξέρω, δεν το έχω ψάξει ποτέ το συγκεκριμένο, απλώς υποθέσεις κάνω.
Και πολλές έννοιες συνδεδεμένες με πρακτικές της ελίτ σε Αγγλία/ΗΠΑ παραμένουν αμετάφραστες, debutante για παράδειγμα. Για να μη μιλήσω για φράσεις "get the blues"/"homesick blues" κλπ., σίγουρα μπορούν να αποδοθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους αλλά δεν έχω βρει κανέναν που να με καλύπτει στα ελληνικά.
Ή φιλοσοφικοί όροι, το σαρτρικό Néant το μεταφράζουμε ως "τίποτα" αλλά στα γαλλικά άλλη σημασία έχει το rien και τελείως διαφορετική το Néant -- και τα δύο αποδίδονται ως "τίποτα" αλλά στο Néant πάντα νομίζω ότι υπάρχει και κάτι που ξεφεύγει απ' τη μετάφραση "τίποτα", έχει μια πιο απόλυτη σημασία. Ή η ντεριντιανή différance. Ή, αντίστοιχα, το γίγνεσθαι ικανοποιητικά στα αγγλικά (το becoming δε με καλύπτει, πάντοτε βάζω και το γίγνεσθαι από δίπλα για να συγκεκριμενοποιήσω τη χρήση).
Κι επειδή αντέστρεψα τελείως το ζητούμενο του θέματος, ας σταματήσω εδώ γιατί για γλώσσες, μεταφράσεις κλπ. μπορώ να γράφω ως αύριο.
08-07-19
11:08
Ένας γνωστός μου γλωσσολόγος είχε γράψει ένα άρθρο για αμετάφραστες λέξεις (δεν υπάρχει online να σας το βάλω). Είχε απευθυνθεί σε φυσικούς ομιλητές/φυσικές ομιλήτριες. Για τα ελληνικά, συγκεκριμένα, του είχαν προτείνει τις λέξεις μεράκι και φιλότιμο. Για ιταλικά/ισπανικά/ιαπωνικά/αραβικά/hindi δε θυμάμαι, τι του είχαν πει, δυστυχώς ούτε καν στα ισπανικά-ιταλικά που ξέρω, αλλά όλες οι λέξεις είχαν πολύ ενδιαφέρουσα χρήση και ενδιαφέρουσα ιστορία.