Η φυσιολογία της εξάρτησης

Ειδα οτι υπαρχουν 3-4 θεματα που αφορουν τον εθισμο-εξαρτηση και ειναι εμφανες οτι υπαρχει ενα σχετικο ποσο αγνοιας αναφορικα με τους εθισμους, τις ουσιες και την εννοια της απεξαρτησης. Το παρoν κειμενο αφορα μονο την φυσιολογια του εθισμου, οχι τις ψυχοκοινωνικολογικες προεκτασεις του που ειναι πολλες και επαρκως απροσδιοριστες ακομα. Επισης θα δωσω μια εμφαση στην εξαρτηση στις *ουσιες* και οχι σε πραγματα κοινωνικης φυσης οπως ο τζογος, το σεξ, το φαγητο, οχι γιατι ειναι διαφορετικα αλλα επειδη ισχυουν οι ιδιες διαδικασιες με την εξαρτηση στις ουσιες.

Ορισμος:

Η εξαρτηση η εθισμος ειναι το συμπλεγμα γνωστικων, συμπεριφορικων και φυσιολογικων συμπτωματων που δειχνουν οτι το ατομο συνεχιζει την χρηση της ουσιας παρα την υπαρξη σημαντικων προβληματων που σχετιζονται με τη ληψη της.

Τα διαγνωστικα κριτηρια της εξαρτησης ειναι κατα DSM-IV τα εξης:
---------------------------------------------------------------------------------
Eνας δυσπροσαρμοστικος τυπος χρησης ουσιων που οδηγει σε κλινικα σημαντικη εκπτωση η υποκειμενικη ενοχληση οπως εκδηλωνεται με τρια (η περισοτερα) απο τα παρακατω αν αυτα συμβαινουν μεσα σε μια χρονικη περιοδο ενος ετους:

1) Ανοχη οπως προσδιοριζεται με οποιοδηποτε απο τα παρακατω:
i) Αναγκη για εντονα αυξημενες ποσοτητες της ουσιας για να επιτευχθει η επιθυμητη τοξικωση η αποτελεσμα.
ii) Εντονα ελαττωμενο αποτελεσμα με συνεχη χρηση της ιδιας ποσοτητας της ουσιας.

2) Στερητικο συνδρομο οπως εκδηλωνεται με καποιο απο τα παρακατω:
i) Χαρακτηριστικο στερητικο συνδρομο για την ουσια
ii) Η ιδια η καποια αλλη ουσια λαμβανεται για την ανακουφιση των στερητικων συμπτωματων

3) Η ουσια λαμβανεται σε μεγαλυτερες ποσοτητες η μεγαλυτερο χρονικο διαστημα απο οτι το ατομο ειχε σκοπο.

4) Υπαρχει επιμονη επιθυμια η αποτυχημενες προσπαθειες του ατομου να ελαττωσει η να ελεγξει την χρηση της ουσιας.

5) Ξοδευεται πολυς χρονος, σε δραστηριοτητες απαραιτητες για τν ευρεση, χρηση η για την επαναφορα απο την χρηση της ουσιας.

6) Σημαντικα κοινωνικες, επαγγελματικες η ψυχαγωγικες δραστηριοτητες εγκαταλειπονται η μειωνονται λογω της χρησης της ουσιας

7) Συνεχιση της χρησης της ουσιας παρα την γνωση ενος επιμονου η υποτροπιαζοντος ψυχολογικου προβληματος που σχετιζεται, προκαλειται η οξυνεται απο την χρηση της ουσιας.

---------------------------------------------------------------------------------

Εδω πρεπει να τονισθει οτι η εννοια "δυσπροσαρμοστικη χρηση" που ειναι θεμελιωδης για τον προσδιορισμο του εθισμου ειναι μεταξυ αλλων κοινωνιολογικα προσδιοριζομενη. Για παραδειγμα η συντρηπτικη πλειοψηφια των ανθρωπων που ζουν σε δυτικες κοινωνιες παρουσιαζουν τουλαχιστον τρια απο τα παραπανω συμπτωματα (τα 1,2,3 συνηθως) στην χρηση καφεινης, ομως δεδομενου οτι αυτη ειναι κοινωνικα αποδεκτη η χρηση δεν παρουσιαζει εικονα κλινικης εκπτωσης του ψυχισμου του ατομου. Συνεπως δεν νοειται ως εθισμος.

Κατ επεκταση η χρηση φυλλων κοκας η ακομα και κοκαινης σε καθαρη μορφη απο γηγενεις περουβιανους σπανιοτατα χαρακτηριζεται ως εθισμος ακριβως γιατι εκει η χρηση της ειναι κοινωνικα αποδεκτη.

Επισις υπαρχει ενας ατυπος διαχωρισμος αναμεσα στην ψυχολογικη και την σωματικη εξαρτηση. Αυτος ειναι γενικα λανθασμενος αφενος γιατι η ψυχολογικη εξαρτηση ειναι σωματικη δεδομενου οτι τα συναισθηματα και οι επιθυμιες μας προκυπτουν ως ενα βιοχημικο φαινομενο του εγκεφαλου μας αφετερου γιατι τα δυο αυτα παρουσιαζουν ενα κλειστο ανατροφοδοτουμενο βρογχο, ο σωματικος πονος, εντεινει την ψυχολογικη εξη και το αναποδο.

Ομοιοσταση:

Η βασικοτερη ενδεχομενως αρχη λειτουργιας οποιοδηποτε βιολογικου οργανισμου ως συνολο και ως μεμωνομενα υποσηστηματα ειναι η ομοιοσταση. Οι βιολογικοι οργανισμοι απο απλοι εως συνθετοι εχουν γεννετικα προσδιορισμενα τα φυσιολογικα επιπεδα της επιμερους και συνολικης λειτουργιας τους. Αυτα απο οργανισμο σε οργανισμο μπορει να διαφερουν αλλα ειναι σχετικα ακαμπτα, οταν για τον οποιοδηποτε λογο αυτα παραβιαζονται ο οργανισμος κανει οτι μπορει ωστε να επανελθει στις τιμες βασης.

To πιο κλασικο παραδειγμα ειναι φυσικα η θερμοκρασια του σωματος μας. Αυτη διαφερει απο ανρθωπο σε ανθρωπο (αν και οχι πολυ, μερικα δεκατα ενος βαθμου), ομως αν διαταραχθει απο εξωγενεις παραγωντες (ζεστο η κρυο περιβαλον πχ) ο οργανισμος λαμβανει μετρα για την επαναφορα του στα φυσιολογικα επιπεδα (εφιδροση, η αγγειοσυστολη, ανατριχιασμα κτλ).

Αυτο ισχυει για πρακτικα ολους τους μηχανισμους μας, απο το κεντρικο νευρικο συστημα, μεχρι το ενδοκρινες και το παρακρινες εως και το καθε ενα ξεχωριστο κυτταρο μας.

Λιγη νευροφυσιολογια:

Η βαση λειτουργιας του κεντρικου νευρικου συστηματος ειναι οι νευρωνες που μεταφερουν μεσα τους ενα ηλεκτρικο σημα, το ηλεκτρικο σημα αυτο φτανει στην ακρη του νευρωνα οποτε και προκαλει την παραγωγη ουσιων που λεγονται νευροδιαβιβαστες, αυτοι θα ταξιδεψουν απο την ακρη του ενος νευρωνα στην ακρη του αλλου προκαλωντας ενα καινουριο ηλεκτρικο σημα που θα ταξιδεψει στο σωμα του νευρωνα κ.ο.κ


οι διακεκομενες γραμμες ειναι το ηλεκτρικο σημα που κανει στα προσυναπτικα κυστιδια να απελευθεροσουν τον νευροδιαβιβαστη που θα ταξιδεψει το συναπτικο χασμα, θα "δεσει" στον σχετικο υποδοχεα του επομενου νευρονα προκαλοντας μια καινουρια ηλεκτρικη ωση

Η λειτουργια των νευροδιαβιστων ειναι σημαντικη γιατι ειναι ενας τροπος ρυθμισης των νευρικων ωσεων και της πορειας που θα ακολουθησουν. Οι νευροδιαβιβαστες ρυθμιζονται ειτε μεταβολικα (μεταβολιζονται και γινονται ανενεργοι αφου βγουν στο συναπτικο χασμα) ειτε μεταφορικα - δηλαδη ορισμενες μεταφορικες ορμονες τους ξαναβαζουν μεσα στα κυστιδια τους ουσιαστικα απενεργοποιωντας τους μεχρι την επομενη φορα που θα χρειαστουν.

Μακροσκοπικα η διαδικασια αυτη γινεται με συγκεκριμενη πορεια σε χιλλιαδες νευρωνες, το ΜΟΝΟΠΑΤΙ που θα ακολουθηθει προσδιοριζει και την φυσιολογικη αποκριση (ειτε ειναι σκεψη, ειτε κινηση, η δεξιοτητα η οτιδηποτε).

Το μεσολιμβικο συστημα και ο ρολος της ντοπαμινης:

Η βαση του "ψυχολογικου" εθισμου βρισκεται στο μεσολιμβικο συστημα, ενα νευρωνικο μονοπατι του εγγεφαλου που ευθυνεται για τα συναισθηματα ανταμοιβης και κινητρου. Η εκκριση ντοπαμινης (και αλλων νευροδιαβιβαστων) σε αυτο το τμημα του εγγεφαλου προκαλει αισθηματα οπως η ευφορια οταν παρουμε ενα καλο βαθμο στο σχολειο, η πολλα λεφτα στην δουλεια μας και μας δινει το κινητρο για να κυνηγησουμε και να κατορθωσουμε τετοια πραγματα.

Εχεις τις ριζες του σε πολυ πρωτογονες αναγκες του οργανισμου, οπως η ευρεση τροφης και το σεξ, αλλα ουσιαστικα προσδιοριζει το συνολο των επιθυμιων μας απο τις πολυ απλες εως τις εξαιρετικα πολυπλοκες. Αν παρουμε για παραδειγμα την πεινα. Οταν ο οργανισμος πειναει υπαρχει ελειψη ντοπαμινης στο μεσολιμβικο συστημα, η ελειψη αρχικα δινει κινητρο για την ευρεση τροφης ουτος ωστε να επιτευχθει ομοιοσταση στα επιπεδα της. Ετσι ο οργανισμος μπανει σε διαδικασια αναζητητησης τροφης, καθε φορα που κατορθωνει και ερχεται ενα βημα πιο κοντα στην τροφη παραγεται ντοπαμινη η οποια προκαλει ευφορια και ευχαριστηση, οταν τραφει σιγα σιγα τα επιπεδα της ντοπαμινης θα αρχισουν να πεφτουν μεχρι που θα γινουν παλι υποφυσιολογικα οποτε και θα ξαναμπει σε διαδικασια αναζητητησης τροφης.

Αν για τον οποιοδηποτε λογο ΔΕΝ βρισκεται τροφη και δεν γινεται καποια προοδος προς την ευρεση της η παρατεταμενεη ελειψη ντοπαμινης στο μεσολιμβικο προκαλει αγχος, δυσφορια, πανικο, καταθλιψη. Ουσιαστικα η διαδικασια της "εξαρτησης" ειναι πολυ βασικη για την λειτουργια των ανωτερων οργανισμων και οσο αυτη βρισκεται μεσα σε φυσιολογικα πλαισια ειναι υγιης και προκαλει την δημιουργικοτητα.

Οταν ομως για τον οποιοδηποτε λογο παρουσιαζεται μεγαλυτερη εκριση κατω απο συγκεκριμενες συμπεριφορες που μπορει να ειναι προβληματικες, για τον οποιοδηποτε λογο (ειτε λεγεται κοκαινη ειτε τζογος) τοτε εχουμε τον εθισμο οπως περιγραφετε κλινικα. Πρακτικα ομως ο κινδυνος σωματικης ανοχης και εξαρτησης ανοικει σε ορισμενες μονο ουσιες που αμμεσα η εμμεσα επιρεαζουν το μεσολιμβικο συστημα χωρις να πρεπει να υπαρχει καποια αλλη προδιαθεση. Δηλαδη δεν αφηνουν και μεγαλη επιλογη στους περιφεριακους ρυθμιστικους μηχανισμους. Για παραδειγμα, τεχνικα ο τζογος προκαλει εκκριση ντοπαμινης εξ ου και γινεται εθιστικος, στους περισοτερους ανθρωπους αυτη η εκριση αντισταθμιζεται απο το συναισθημα αγχους και ενδεχομενης απωλειας χρηματων ως εκ τουτου ΔΕΝ εθιζονται. Σε ορισμενους ομως ο ρυθμιστικος μηχανισμος τους αγχους και της σχετικης δυσφοριας υπολειτουργει με αποτελεσμα να εθιζονται στον τζογο. Οι ουσιες που ειναι εθιστικες ειναι εθιστικες για ολους μακροπροθεσμα. Οποτε ειτε το ατομο ενεργα θα διακοψει η περιοριση τη χρηση της σε μη παθολογικα επιπεδα (αυτη ειναι η συντριπτικη πλειοψηφια) ειτε για διαφορους λογους δεν θα το κανει και θα γινει ο τυπικος "εξαρτημενος".

Οι εξαρτησιογονες ουσιες:

Δεν ειναι ολες οι "ναρκωτικες" ουσιες εξαρτησιογονες.

Οι τρεις βασικες κατηγοριες ουσιων που μπορουν να προκαλεσουν εθισμο ειναι οι εξης:

1) ντοπαμινεργικα διεγερτικα (κοκαινη, αμφεταμινες, καφεινη, νικοτινη)

2) οπιοειδη ναρκωτικα (ηρωινη, μορφινη, κωδεινη, μεθαδονη κτλ)

3) κατασταλτικα που δρουν στους υποδοχεις γ αμυνοβουτιρικου οξεος (αλκοολ, βενζοδιαζεπινες, βαρβιτουρικα)

Τα πρωτα δρουν αποκλειστικα και με τροπο αμεσο στο μεσολιμβικο. Τα αλλα δυο δρουν εμμεσα στο μεσολιμβικου και αμμεσα σε αλλα συστηματα (του πονου και του αγχους αντοιστοιχα) προκαλοντας ετσι και σωματικα συμπτοματα στερησης.

Ντοπαμινεργικα διεγερτικα:

Η κοκαινη δρα σαν ανταγωνιστης της επαναπροσληψης της ντοπαμινης.


Yπο κανονικες συνθηκες η ντοπαμινη θα βγει στο συναπτικο κενο προκαλοντας την δραση της και θα απομακρυνθει αμμεσα μεσω της σχετικη μεταφορικης ορμονης (λεγεται DAT). H κοκαινη ομως μπαινει στην θεση της ντοπαμινης και δεν επιτρεπει στην μεταφορικη ορμονη να την απομακρυνει απο το συναπτικο κενο, ετσι η ντοπαμινη μενει ελευθερη να λειτουργησει ξανα και ξανα.

Αυτο βεβαια ειναι επαρκως αφυσικο, και δεδομενου οτι λειτουργια της ντοπαμινης ειναι αισθημα ευφοριας και αναζητησης απολαυσης (μεταξυ αλλων) ειναι προφανες οτι προκαλειται εντονη απολαυση.

Ομοιοστατικα βεβαια ο οργανισμος θα λειτουργησει προκαλοντας υπερπαραγωγη της DAT, ετσι οταν παψει να υπαρχει κοκαινη στον οργανισμο (μετα απο 40 λεπτα περιπου) θα συνεχισει να υπραχει περισια DAT η οποια θα απομακρυνει αποτομα ολη την ντοπαμινη απο το συναπτικο κενο. Οπως η υπερφυσιολογικη παρουσια ντοπαμινης προκαλει ευφοριας ετσι η υποφυσιολογικη προκαλει αγχος και δυσφορια. Σε αυτο το σημειο ο χρηστης ενδεχεται να θελησει να αποκαταστησει το συναισθημα λαμβανοντας περισοτερη ουσια. Μακροπροθεσμα και με συνεχιζομενη χρηση ο οργανισμος θα αντιδρασει μειωνοντας την ευαισθησια των υποδοχεων της ντοπαμινης ετσι για να επιτευχθουν απλως φυσιολογικα επιπεδα λειτουργιας ντοπαμινης χρειαζονται υπερφυσιολογικες ποσοτητες που απαιτουν την χορηγηση κοκαινης για να υπαρξουν.

Αυτο ειναι η ανοχη, η οποια στην κοκαινη εχει ενα ανωτερο οριο, που διαφερει απο ανθρωπο σε ανθρωπο, δηλαδη απο καποιο χρονικο σημειο και μετα ερχεται ενα σημειο που ο οργανισμος δεν μπορει να προκαλεσει ομοιοσταση και η χορηγηση κοκαινης προκαλει ευχαριστα συναισθηματα παραυτα. Μακροπροθεσμα η παρουσια μεγαλων ποσων ντοπαμινης σχετιζονται με αυπνια, συνδρομα παρανοιας, ψυχωση, υποσιτισμο και καρδιακα προβληματα. Η διακοπη της προκαλει καταθλιψη, εντονη επιθυμια για χορηγηση και σε ορισμενες περιπτοσεις ανηδονια, μια κατασταση πολλες φορες μονιμη κατα την οποια οι φυσιολογικες δραστηριοτητες δεν παραγουν επαρκεις ποσοτητες ντοπαμινης ωστε να προκαλεσουν οποιαδηποτε μορφης ευχαριστηση.

Οι αμφεταμινες λειτουργουν αναλογα, αλλα ειναι ανταγωνιστες των προσυναπτικων κυστιδιων εξωθωντας την ντοπαμινη εξω απο τα κυστιδια.

Η καφεινη προκαλει αυξηση της παραγωγης ντοπαμινης μεσω του κυκλικου AMP ενω η νικοτινη εχει δικους της υποδοχεις τους νικοτινικους.

Οπιοειδη ναρκωτικα:

Τα οποιοειδη ειναι αγωνιστες των οπιοειδων υποδοχων του εγγεφαλου. Αυτοι αμεσα ερεθιζουν το μεσολιμβικο ενω η υπολειτουργια τους το ερεθιζει εμεσα για την αποφυγη του πονου.

Οι οπιοειδεις υποδοχεις ευθυνονται για την αντιλιψη του πονου και ως ενα βαθμο της απολαυσης στο σωμα, οι φυσιολογικοι νευροδιαβιβαστες τους ειναι οι ενδορφινες. Επισις λειτουργουν συμπληρωματικα με την ντοπαμινη απαλυνοντας την διεγερση της και αντικαθιστοντας την ευφορια της με ενα αισθημα ολοκληρωσης, καταστολης και ηρεμιας. Αυτο συμβαινει για παραδειγμα μετα απο ενα καλο γευμα, παραγονται ενδορφινες που προκαλουν αυτο το συναισθημα ευχαριστης υπνηλιας και καλης διαθεσης.

Τα οποιοειδη δρουν εκει προκαλοντας υπερφυσιολογικη διεγερση τους με αποτελεσμα ενα αισθημα επαρκειας και ευχαριστης αδιαφοριας. Το αγχος και τα προβληματα δεν αγγιζουν τον χρηστη ενω οποιαδηποτε αισθηση δυσφοριας και πονου εξαφανιζεται. Φυσικα μετα την παροδο της χρησης τα επιπεδα γινονται υποφυσιολογικα, προκαλοντας ακριβως το αναποδο, δυσφορια, εντονο πονο στο παραμικρο ερεθισμα, αγωνια κτλ. Αυτο ειναι το συνδρομο στερησης που ξερουμε. Για να γινει αυτο χρειαζεται μακροχρονια χρηση (καθημερινη για μηνες), διαρκει μερικες μερες (1-3) και ΔΕΝ ειναι επικινδυνο, απλα εξαιρετικα ενοχλητικο.

Kατασταλτικα που δρουν στους υποδοχεις γ αμυνοβουτιρικου οξεος (αλκοολ, βενζοδιαζεπινες, βαρβιτουρικα)

Το γ-αμυνοβουτιρικο οξυ (GABA απο το gama amynobutyric acid) ειναι ο πιο πολυπληθης νευροδιαβιβαστης στον ανθρωπινο εγγεφαλο. Η λειτουργια ειναι κατα βαση κατασταλτικη, περιοριζει δηλαδη την λειτουργια των νευρωνων. Υπαρχει εντονη εκριση του για παραδειγμα πριν τον υπνο οποτε και προετοιμαζει τον εγγεφαλο για ξεκουραση.

Επιραζει το μεσολιμβικο συστημα μονο εμμεσα. Αυτο γιατι η εντονη παρουσια καποιου αγωνιστη των gaba υποδοχεων (οπως πχ το αλκοολ) προκαλει καταστολη των αναστολων, ετσι η ντροπη και το αισθημα ευθυνης απομακρυνονται και η ντοπαμινη δρα ανεξελεγκτη στο μεσολιμβικο συστημα. Επισης η εντονη απουσια gaba νευροδιαβιβαστων προκαλει αυπνια και πολυ εντονο στρες με αποτελεσμα να υπαρχει αναζητηση απαλυνσης αυτου του αισθηματος.

Ολοι γνωριζουμε λιγο η πολυ πως ειναι η κατασταση μεθης. Ο κινδυνος με τους αγωνιστες των GABA ειναι οτι ενω εθιζουν καπως πιο αργα απο τις αλλες ουσιες ο εθισμος ειναι πιο βαθυς και κυριος το συνδρομο στερησης ειναι επικυνδηνο γιατι μπορει να προκαλεσει σοκ, ντεληριο και θανατο. Ο αλκοολικος (η ο εθισμενος στις βενζοδιαζεπινες -valium, xanax, lexotanil, tavor, stedon κτλ) πρεπει να μειωσει σταδιακα τη χρηση και οχι αποτομα.

Ορισμενα στατιστικα:

Το αλκοολ ειναι μακραν η πιο επικυνδηνη ουσια που χρησημοποιηται για λογους διασκεδασης απο τους ανθρωπους. Προκαλει περισοτερους θανατους απο οτι ολα τα αλλα μαζι τοσο λογο τοξικωσης οσο και λογο απολειας αισθησεων, μετρου κυνδινου και κακου συντονισμου του σωματος.

Το λειτουργικο ευρος της εθανολης ειναι 0.04% μεχρι 0.15% (ο μεσος ανθρωπος εκει λιποθυμαει), στο 0.4% ειναι θανατηφορο στο 50% των περιπτωσεων (αυτο λεγεται LD50 - lethal dose 50%). Αυτο σημαινει οτι η ποσοτητα που χρειαζεται για να επιτευχθει το επιθυμητο αποτελεσμα (ευφορια κτλ) ειναι περιπου 10 φορες μικροτερο απο αυτο που χρειαζεται για να παιθανει το 50% των ανθρωπων που θα το χρησημοποιουσαν. Αυτο αφορα την πιο συνηθησμενη μορφη χρησης δηλαδη δια του στοματος. Κατ αναλογια η χρηση κοκαινης εχει το επιθυμητο αποτελεσμα περιπου στα 20mg δια της μυτης, ενω το LD50 ειναι στα 2γρ περιπου, αυτο σημαινει οτι η λειτουργικη δοση κοκαινης ειναι 1000 φορες μικροτερη απο την θανατηφορο. Για την ηρωινη (αν υποθεσουμε ενδοφλεβια χρηση) το λειτουργικο επιπεδο ειναι περιπου τα 10mg ενω το ld50 στα 330, δηλαδη η ηρωινη ΕΝΔΟΦΛΕΒΙΑ ειναι λειτουργικη σε επιπεδα 33 φορες μικροτερα απο οτι τα θανατηφορα.

Αναλογιστητε αυτους τους αριθμους:
αλκοολ λειτουργικο ευρος: 10
κοκαινη λειτουργικο ευρος: 1000
ηρωινη λειτουργικο ευρος: 33

Επισις συμφωνα με την εκθεση του ιατρικου συλογου της αμερικης το αλκοολ ευθυνεται για 130.000 θανατους καθε χρονο ενω η κοκαινη και η ηρωινη ΜΑΖΙ για 5000.

ΟΜΩΣ συμφωνα με στατιστικες του Ethan Nadelmann που αντλουνται απο νοσοκομεια και νεκροτομεια και εχουν εκδοθει στο σχετικο βιβλιο (ISBN 0-8039-3677) οι θανατοι ανα χρηστες αλκοολ ειναι 70 στις 100.000 (χρηστες) ενω 8 στις 100.000 για την κοκαινη (τα νουμερα ειναι σαφως ψηλοτερα για τους χρηστες οποιοειδων δια τις ενδοφλεβιας οδου)

that is

θανατοι ανα χρηστες απο αλκοολ = 0.7%
θανατοι ανα χρηστες απο κοκαινη = 0.008%

Η μοναδικη μελετη που εχει γινει για την μακροχρονια κοινωνιολογια των χρηστων κοκαινης και οποιειδων αποσυρθηκε απο τον DEA γιατι δεν συμβαδιζε με την πολιτικη του πολεμου κατα των ναρκωτικων. Μια μελετη που διηρκησε 20 χρονια στην ολλαδνια εδειξε οτι τα επιπεδα *εθισμου* στους χρηστες οποιοειδων (ειτε αυτο ειναι δια του στοματος, της μυτης η ενδοφλεβια) ηταν περιπου στο 15% (λιγοτερο απο 6% στους χρηστες απο το στομα και/η τη μυτη πανω απο 20% στους ενδοφλεβιους), μεγαλυτερα απο οτι του αλκοολ που ειναι περιπου 10% (δια του στοματος) αλλα πολυ μικροτερα απο του τσιγαρου που ειναι κοντα στο 40%...