Αρχική Forum
Νέα Δημοσίευση
Προσωπικές Συζητήσεις
Πολυμέσα - Gallery
Chat
Συνδεδεμένοι Χρήστες
Λίστα Αποκλεισμένων
Υπεύθυνοι του Forum
Chat and Fun
iSchool
akritas
Εκκολαπτόμενο μέλος
Ο akritas αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Έχει γράψει 231 μηνύματα.
21-04-12
08:40
Σε αυτή εδώ την γωνιά θα ποστάρω άρθρα της λεγόμενης Νεοκεϋνσιανής οικονομικής οπτικής.
Την Μαρξιστική την ξέρουμε, την Νεοφιλελεύθερη την βιώνουμε λόγω μνημονίου, την Ετατική την μάθαμε και την ξέρουμε ως αιτία της κατάρευσης της οικονομίας μας.
Ας μάθουμε και την Νεοκεϋνσιανή. Τι είναι όμως αυτή η σχολή;
Με φόντο τη μεγάλη κρίση του Μεσοπολέμου, που έθεσε εν αμφιβόλω την αποτελεσματικότητα των μέχρι τότε οικονομικών αναλύσεων, ο Βρετανός Τζον Μέιναρντ Κέϊνς επέφερε το 1936 σοβαρό πλήγμα στην οικονομική παράδοση με τη «Γενική Θεωρία» του, που έθεσε το θεωρητικό υπόβαθρο μέχρι σήμερα για τις κυβερνητικές παρεμβάσεις μέσω δημοσίων δαπανών και φορολογίας.
Υποστηρίχτηκε έτσι για πρώτη φορά το «μεγάλο κράτος» ή κράτος πρόνοιας, ώστε να τονωθεί η ζήτηση στην οικονομία, προκειμένου να καταπολεμηθούν η ύφεση και η ανεργία, αφού οι ίδιες οι αγορές αποδεικνύονται στην πράξη πολύ ανελαστικές για να φέρουν αποτέλεσμα.
Οι Κεϊνσιανοί κυριάρχησαν διεθνώς στη μεταπολεμική τάξη του Μπρέτον Γουντς αλλά η λάμψη τους ξεθώριασε σταδιακά μετά τη δεκαετία του '60, όταν αναδύθηκαν τα αρνητικά παρεπόμενα των θεωριών τους (υπερχρέωση κρατών, πληθωριστικές πιέσεις, κάμψη παραγωγικότητας κ.λπ.). Ήδη όμως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν χωριστεί σε νεοκεϊνσιανούς (που κάπου στο δρόμο τα βρήκαν με τους νεοκλασικούς) και τους πιο ριζοσπαστικούς μετακεϊνσιανούς, που αρνήθηκαν έναν τέτοιο «γάμο» κι έμειναν έξω από τη νομή της «εξουσίας», επιχειρώντας να εξελίξουν τις ιδέες του Κέϊνς σε πραγματικό εναλλακτικό «πόλο» προς τη νεοκλασική παράδοση.
Η κεϊνσιανή αντεπανάσταση συμπληρώθηκε μεταπολεμικά από άλλες σχολές σκέψης, όπως η θεωρία των Ορθολογικών Προσδοκιών, που τονίζει ότι η αγορά μπορεί να προβλέπει τις (κεϊνσιανές) κυβερνητικές παρεμβατικές πολιτικές, άρα εξουδετερώνει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα των τελευταίων, συνεπώς δικαιολογείται η ελάχιστη δυνατή παρέμβαση του κράτους.
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η Νεοκεϊνσιανή/Νεοκεϋνσιανή οικονομική οπτική.
Γνωστοί Νεοκεϋνσιανοί οικονομολόγοι είναι ο Αμερικανοί Paul Krugman, και Joseph Stiglitz, ο Βρετανός Robert Skidelsky, ενώ από την Ελλάδα θα έλεγα ότι είναι ο Βασίλης Βιλιάρδος.
Καλό είναι να διαβαστεί και να χρησιμοποιηθεί και η έκθεση που έχω βάλει στο blog μου:
https://akritas-history-of-makedonia.blogspot.com/2012/03/psi-2011-2010.html
Χαρακτηριστικό απόσπασμα:
Ένα από τα μεγαλύτερα και πιο θεμελιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στο πλαίσιο του προγράμματος του ΔΝΤ είναι ότι τα μέτρα που η κυβέρνηση υιοθετεί είναι προκυκλικά. Με άλλα λόγια, η αυστηρότερη δημοσιονομική πολιτική μειώνει τη συνολική ζήτηση στην οικονομία, κάνοντάς την να συρρικνωθεί περαιτέρω.
Αυτό μειώνει τα δημόσια έσοδα, δεδομένου ότι οι εισφορές από τους φόρους πέφτουν μαζί με το εισόδημα. Υπάρχουν επίσης ορισμένα στοιχεία των δημοσίων δαπανών, όπως τα επιδόματα ανεργίας, που αυξάνονται αυτομάτως όταν η οικονομία συρρικνώνεται. Αυτό καθιστά τον δημοσιονομικό στόχο ακόμη πιο δύσκολο να επιτευχθεί.
Εάν το ΑΕΠ συρρικνώνεται, τότε η μείωση των δαπανών κατά, ας πούμε, 5% του ΑΕΠ, δεν βελτιώνει το δημοσιονομικό ισοζύγιο κατά το ίδιο ποσοστό, γιατί την επόμενη χρονιά ο παρονομαστής του κλάσματος (ΑΕΠ) είναι μικρότερος. Είναι σημαντικό να το θυμόμαστε αυτό, γιατί η κυβέρνηση επιβάλλει περικοπές δαπανών πολύ μεγαλύτερες από ό,τι δείχνει η μείωση των δαπανών όταν μετριέται ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Το 2010 και το 2011 έγιναν περικοπές δαπανών ύψους 8,7% του ΑΕΠ. Αυτές είναι τεράστιες περικοπές - στις ΗΠΑ θα αντιστοιχούσαν σε περικοπές 1,3 τρις δολάρια δαπανών μέσα σε μόλις δύο χρόνια.
Την Μαρξιστική την ξέρουμε, την Νεοφιλελεύθερη την βιώνουμε λόγω μνημονίου, την Ετατική την μάθαμε και την ξέρουμε ως αιτία της κατάρευσης της οικονομίας μας.
Ας μάθουμε και την Νεοκεϋνσιανή. Τι είναι όμως αυτή η σχολή;
Με φόντο τη μεγάλη κρίση του Μεσοπολέμου, που έθεσε εν αμφιβόλω την αποτελεσματικότητα των μέχρι τότε οικονομικών αναλύσεων, ο Βρετανός Τζον Μέιναρντ Κέϊνς επέφερε το 1936 σοβαρό πλήγμα στην οικονομική παράδοση με τη «Γενική Θεωρία» του, που έθεσε το θεωρητικό υπόβαθρο μέχρι σήμερα για τις κυβερνητικές παρεμβάσεις μέσω δημοσίων δαπανών και φορολογίας.
Υποστηρίχτηκε έτσι για πρώτη φορά το «μεγάλο κράτος» ή κράτος πρόνοιας, ώστε να τονωθεί η ζήτηση στην οικονομία, προκειμένου να καταπολεμηθούν η ύφεση και η ανεργία, αφού οι ίδιες οι αγορές αποδεικνύονται στην πράξη πολύ ανελαστικές για να φέρουν αποτέλεσμα.
Οι Κεϊνσιανοί κυριάρχησαν διεθνώς στη μεταπολεμική τάξη του Μπρέτον Γουντς αλλά η λάμψη τους ξεθώριασε σταδιακά μετά τη δεκαετία του '60, όταν αναδύθηκαν τα αρνητικά παρεπόμενα των θεωριών τους (υπερχρέωση κρατών, πληθωριστικές πιέσεις, κάμψη παραγωγικότητας κ.λπ.). Ήδη όμως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν χωριστεί σε νεοκεϊνσιανούς (που κάπου στο δρόμο τα βρήκαν με τους νεοκλασικούς) και τους πιο ριζοσπαστικούς μετακεϊνσιανούς, που αρνήθηκαν έναν τέτοιο «γάμο» κι έμειναν έξω από τη νομή της «εξουσίας», επιχειρώντας να εξελίξουν τις ιδέες του Κέϊνς σε πραγματικό εναλλακτικό «πόλο» προς τη νεοκλασική παράδοση.
Η κεϊνσιανή αντεπανάσταση συμπληρώθηκε μεταπολεμικά από άλλες σχολές σκέψης, όπως η θεωρία των Ορθολογικών Προσδοκιών, που τονίζει ότι η αγορά μπορεί να προβλέπει τις (κεϊνσιανές) κυβερνητικές παρεμβατικές πολιτικές, άρα εξουδετερώνει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα των τελευταίων, συνεπώς δικαιολογείται η ελάχιστη δυνατή παρέμβαση του κράτους.
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η Νεοκεϊνσιανή/Νεοκεϋνσιανή οικονομική οπτική.
Γνωστοί Νεοκεϋνσιανοί οικονομολόγοι είναι ο Αμερικανοί Paul Krugman, και Joseph Stiglitz, ο Βρετανός Robert Skidelsky, ενώ από την Ελλάδα θα έλεγα ότι είναι ο Βασίλης Βιλιάρδος.
Καλό είναι να διαβαστεί και να χρησιμοποιηθεί και η έκθεση που έχω βάλει στο blog μου:
https://akritas-history-of-makedonia.blogspot.com/2012/03/psi-2011-2010.html
Χαρακτηριστικό απόσπασμα:
Ένα από τα μεγαλύτερα και πιο θεμελιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στο πλαίσιο του προγράμματος του ΔΝΤ είναι ότι τα μέτρα που η κυβέρνηση υιοθετεί είναι προκυκλικά. Με άλλα λόγια, η αυστηρότερη δημοσιονομική πολιτική μειώνει τη συνολική ζήτηση στην οικονομία, κάνοντάς την να συρρικνωθεί περαιτέρω.
Αυτό μειώνει τα δημόσια έσοδα, δεδομένου ότι οι εισφορές από τους φόρους πέφτουν μαζί με το εισόδημα. Υπάρχουν επίσης ορισμένα στοιχεία των δημοσίων δαπανών, όπως τα επιδόματα ανεργίας, που αυξάνονται αυτομάτως όταν η οικονομία συρρικνώνεται. Αυτό καθιστά τον δημοσιονομικό στόχο ακόμη πιο δύσκολο να επιτευχθεί.
Εάν το ΑΕΠ συρρικνώνεται, τότε η μείωση των δαπανών κατά, ας πούμε, 5% του ΑΕΠ, δεν βελτιώνει το δημοσιονομικό ισοζύγιο κατά το ίδιο ποσοστό, γιατί την επόμενη χρονιά ο παρονομαστής του κλάσματος (ΑΕΠ) είναι μικρότερος. Είναι σημαντικό να το θυμόμαστε αυτό, γιατί η κυβέρνηση επιβάλλει περικοπές δαπανών πολύ μεγαλύτερες από ό,τι δείχνει η μείωση των δαπανών όταν μετριέται ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Το 2010 και το 2011 έγιναν περικοπές δαπανών ύψους 8,7% του ΑΕΠ. Αυτές είναι τεράστιες περικοπές - στις ΗΠΑ θα αντιστοιχούσαν σε περικοπές 1,3 τρις δολάρια δαπανών μέσα σε μόλις δύο χρόνια.
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
akritas
Εκκολαπτόμενο μέλος
Ο akritas αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Έχει γράψει 231 μηνύματα.
21-04-12
08:41
Ο Κέινς τελικά είχε δίκιο
Του Paul Krugman / THE NEW YORK TIMES
«Η ανάπτυξη, όχι η ύφεση, είναι η σωστή στιγμή για λιτότητα». Αυτά έλεγε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς το 1937, καθώς ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ ήταν στη διαδικασία να τον δικαιώσει προσπαθώντας να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό πολύ γρήγορα και βυθίζοντας την αμερικανική οικονομία - που μέχρι εκείνη τη στιγμή ανέκαμπτε σταθερά - σε βαθιά ύφεση. Οι περικοπές των κρατικών δαπανών σε μια οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση την αποδυναμώνουν ακόμα περισσότερο. Τα μέτρα λιτότητας θα πρέπει να ληφθούν μόνο αφότου η ισχυρή ανάκαμψη έχει εδραιωθεί.
Δυστυχώς, στα τέλη της δεκαετίας του 2010 και στις αρχές του 2011 οι πολιτικοί στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου πίστεψαν ότι ξέρουν καλύτερα και ότι θα πρέπει να επικεντρωθούν στα ελλείμματα - και όχι στις θέσεις εργασίας - παρότι οι περισσότερες οικονομίες μόλις είχαν αρχίσει να δίνουν ενδείξεις ανάκαμψης μετά την κρίση. Ετσι, αντιδρώντας βάσει των αντικεϊνσιανών απόψεών τους κατέληξαν να αποδείξουν και πάλι πόσο δίκιο είχε ο Κέινς.
Κάνοντας αυτή τη διαπίστωση, βρίσκομαι ξανά σε αντίθεση με τα κοινώς αποδεκτά. Ιδιαίτερα στην Ουάσιγκτον με την αποτυχία του πακέτου κινήτρων του Ομπάμα να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας, θεωρείται ότι αποδείχθηκε πως οι κυβερνητικές δαπάνες δεν βοηθούν στην αντιμετώπιση της ανεργίας. Κάποιοι όμως από εμάς από την αρχή είχαμε καταλάβει ότι τα ποσά (το ένα τρίτο των οποίων πήρε την αναποτελεσματική μορφή των φοροαπαλλαγών) ήταν πολύ μικρά, δεδομένου του βάθους της ύφεσης. Και προβλέψαμε τις πολιτικές αντιδράσεις που θα υπάρξουν.
Έτσι το πραγματικό τεστ της κεϊνσιανής οικονομίας δεν προέρχεται από τις ημιτελείς προσπάθειες της αμερικανικής κυβέρνησης να ενισχύσει την οικονομία, οι οποίες ούτως ή άλλως εξουδετερώθηκαν από τις περικοπές σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο. Η πραγματική δοκιμασία προέρχεται από ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιρλανδία που έπρεπε να επιβάλουν άγρια λιτότητα ως όρο για να λάβουν δάνεια - και αυτή τη στιγμή υποφέρουν από μεγάλη ύφεση, με το πραγματικό ΑΕΠ και στις δύο χώρες να έχει μειωθεί κατά διψήφιους αριθμούς.
Κάτι τέτοιο υποτίθεται ότι δεν θα συνέβαινε, βάσει της ιδεολογίας που κυριαρχεί αυτή τη στιγμή στους πολιτικούς κύκλους. Παρ' όλα αυτά, η επιμονή για άμεσες περικοπές δαπανών συνεχίζει να κυριαρχεί στο πολιτικό σκηνικό, με αρνητικές επιπτώσεις στην αμερικανική οικονομία.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η Ελλάδα και η Ιρλανδία δεν είχαν άλλη επιλογή από το να επιβάλουν αυτή τη σκληρή λιτότητα ή να κηρύξουν πτώχευση και να εγκαταλείψουν τη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, ένα άλλο μάθημα του 2011 ήταν ότι η Αμερική διέθετε και διαθέτει και άλλες επιλογές. Η Ουάσιγκτον μπορεί να έχει εμμονή με το έλλειμμα, οι αγορές όμως δείχνουν πως μπορεί να δανειστεί κι άλλο. Και πάλι, αυτό υποτίθεται ότι δεν θα συνέβαινε. Το 2011 ξεκίνησε εν μέσω αυστηρών προειδοποιήσεων ότι μια κρίση χρέους παρόμοια με αυτήν που μαστίζει την Ελλάδα είναι πιθανό να ξεσπάσει και στις ΗΠΑ, όταν η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα θα σταματούσε να αγοράζει ομόλογα ή όταν οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης θα στερούσαν από την Ουάσιγκτον τα τρία Α ή όταν η σούπερ επιτροπή του Κογκρέσου θα αποτύγχανε να φθάσει σε συμφωνία ή κάτι τέτοιο. Η Fed όμως σταμάτησε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων τον Ιούνιο, η Standard & Poor's υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της αμερικανικής οικονομίας τον Αύγουστο, η σούπερ επιτροπή έφθασε σε αδιέξοδο τον Νοέμβριο. Και παρ' όλα αυτά, το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ συνέχισε να πέφτει.
Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι το 2011 ήταν μια χρονιά κατά την οποία η πολιτική μας ελίτ με την εμμονή για τα βραχυπρόθεσμα ελλείμματα τα οποία δεν αποτελούν ουσιαστικά πρόβλημα έκαναν, στην πορεία, το πραγματικό πρόβλημα - την ύφεση της οικονομίας και τη μαζική ανεργία - χειρότερο.
Τα καλά νέα είναι ότι ο Πρόεδρος Ομπάμα έχει αποφασίσει να αντισταθεί σε οποιαδήποτε μέτρα πρόωρης λιτότητας - και φαίνεται να κερδίζει την πολιτική μάχη. Κάποιο από τα επόμενα χρόνια ίσως καταλήξουμε να ακούσουμε τη συμβουλή του Κέινς, που είναι τόσο έγκυρη και εμπεριστατωμένη σήμερα όσο ήταν και όταν την διατύπωσε, πριν από 75 χρόνια.
https://www.tanea.gr/gnomes/?aid=4684593
Του Paul Krugman / THE NEW YORK TIMES
«Η ανάπτυξη, όχι η ύφεση, είναι η σωστή στιγμή για λιτότητα». Αυτά έλεγε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς το 1937, καθώς ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ ήταν στη διαδικασία να τον δικαιώσει προσπαθώντας να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό πολύ γρήγορα και βυθίζοντας την αμερικανική οικονομία - που μέχρι εκείνη τη στιγμή ανέκαμπτε σταθερά - σε βαθιά ύφεση. Οι περικοπές των κρατικών δαπανών σε μια οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση την αποδυναμώνουν ακόμα περισσότερο. Τα μέτρα λιτότητας θα πρέπει να ληφθούν μόνο αφότου η ισχυρή ανάκαμψη έχει εδραιωθεί.
Δυστυχώς, στα τέλη της δεκαετίας του 2010 και στις αρχές του 2011 οι πολιτικοί στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου πίστεψαν ότι ξέρουν καλύτερα και ότι θα πρέπει να επικεντρωθούν στα ελλείμματα - και όχι στις θέσεις εργασίας - παρότι οι περισσότερες οικονομίες μόλις είχαν αρχίσει να δίνουν ενδείξεις ανάκαμψης μετά την κρίση. Ετσι, αντιδρώντας βάσει των αντικεϊνσιανών απόψεών τους κατέληξαν να αποδείξουν και πάλι πόσο δίκιο είχε ο Κέινς.
Κάνοντας αυτή τη διαπίστωση, βρίσκομαι ξανά σε αντίθεση με τα κοινώς αποδεκτά. Ιδιαίτερα στην Ουάσιγκτον με την αποτυχία του πακέτου κινήτρων του Ομπάμα να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας, θεωρείται ότι αποδείχθηκε πως οι κυβερνητικές δαπάνες δεν βοηθούν στην αντιμετώπιση της ανεργίας. Κάποιοι όμως από εμάς από την αρχή είχαμε καταλάβει ότι τα ποσά (το ένα τρίτο των οποίων πήρε την αναποτελεσματική μορφή των φοροαπαλλαγών) ήταν πολύ μικρά, δεδομένου του βάθους της ύφεσης. Και προβλέψαμε τις πολιτικές αντιδράσεις που θα υπάρξουν.
Έτσι το πραγματικό τεστ της κεϊνσιανής οικονομίας δεν προέρχεται από τις ημιτελείς προσπάθειες της αμερικανικής κυβέρνησης να ενισχύσει την οικονομία, οι οποίες ούτως ή άλλως εξουδετερώθηκαν από τις περικοπές σε πολιτειακό και τοπικό επίπεδο. Η πραγματική δοκιμασία προέρχεται από ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιρλανδία που έπρεπε να επιβάλουν άγρια λιτότητα ως όρο για να λάβουν δάνεια - και αυτή τη στιγμή υποφέρουν από μεγάλη ύφεση, με το πραγματικό ΑΕΠ και στις δύο χώρες να έχει μειωθεί κατά διψήφιους αριθμούς.
Κάτι τέτοιο υποτίθεται ότι δεν θα συνέβαινε, βάσει της ιδεολογίας που κυριαρχεί αυτή τη στιγμή στους πολιτικούς κύκλους. Παρ' όλα αυτά, η επιμονή για άμεσες περικοπές δαπανών συνεχίζει να κυριαρχεί στο πολιτικό σκηνικό, με αρνητικές επιπτώσεις στην αμερικανική οικονομία.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η Ελλάδα και η Ιρλανδία δεν είχαν άλλη επιλογή από το να επιβάλουν αυτή τη σκληρή λιτότητα ή να κηρύξουν πτώχευση και να εγκαταλείψουν τη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, ένα άλλο μάθημα του 2011 ήταν ότι η Αμερική διέθετε και διαθέτει και άλλες επιλογές. Η Ουάσιγκτον μπορεί να έχει εμμονή με το έλλειμμα, οι αγορές όμως δείχνουν πως μπορεί να δανειστεί κι άλλο. Και πάλι, αυτό υποτίθεται ότι δεν θα συνέβαινε. Το 2011 ξεκίνησε εν μέσω αυστηρών προειδοποιήσεων ότι μια κρίση χρέους παρόμοια με αυτήν που μαστίζει την Ελλάδα είναι πιθανό να ξεσπάσει και στις ΗΠΑ, όταν η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα θα σταματούσε να αγοράζει ομόλογα ή όταν οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης θα στερούσαν από την Ουάσιγκτον τα τρία Α ή όταν η σούπερ επιτροπή του Κογκρέσου θα αποτύγχανε να φθάσει σε συμφωνία ή κάτι τέτοιο. Η Fed όμως σταμάτησε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων τον Ιούνιο, η Standard & Poor's υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της αμερικανικής οικονομίας τον Αύγουστο, η σούπερ επιτροπή έφθασε σε αδιέξοδο τον Νοέμβριο. Και παρ' όλα αυτά, το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ συνέχισε να πέφτει.
Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι το 2011 ήταν μια χρονιά κατά την οποία η πολιτική μας ελίτ με την εμμονή για τα βραχυπρόθεσμα ελλείμματα τα οποία δεν αποτελούν ουσιαστικά πρόβλημα έκαναν, στην πορεία, το πραγματικό πρόβλημα - την ύφεση της οικονομίας και τη μαζική ανεργία - χειρότερο.
Τα καλά νέα είναι ότι ο Πρόεδρος Ομπάμα έχει αποφασίσει να αντισταθεί σε οποιαδήποτε μέτρα πρόωρης λιτότητας - και φαίνεται να κερδίζει την πολιτική μάχη. Κάποιο από τα επόμενα χρόνια ίσως καταλήξουμε να ακούσουμε τη συμβουλή του Κέινς, που είναι τόσο έγκυρη και εμπεριστατωμένη σήμερα όσο ήταν και όταν την διατύπωσε, πριν από 75 χρόνια.
https://www.tanea.gr/gnomes/?aid=4684593
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
akritas
Εκκολαπτόμενο μέλος
Ο akritas αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Έχει γράψει 231 μηνύματα.
21-04-12
08:42
Πέντε κρίσιμα λάθη για τη δημοσιονομική εξυγίανση και το χρέος
του Robert Skidelsky
ΤΟ ΒΗΜΑ/ The Project Syndicate
Η Ευρώπη έχει πλέον στοιχειωθεί από το φάντασμα του χρέους. Όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες τρέμουν μπροστά του. Για να ξορκίσουν τον δαίμονα, βάζουν τις οικονομίες τους στη μέγκενη. Αυτό όμως δεν βοηθάει. Οι οικονομίες εξακολουθούν να καταρρέουν, και το χρέος συνεχίζει να αυξάνεται. Ο οίκος Standard & Poor's ανακοίνωσε την υποβάθμιση της πιστοληπτικής του αξιολόγησης για εννιά χώρες - μέλη της ευρωζώνης, μεταξύ των οποίων και της Γαλλίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο πιθανόν θα ακολουθήσει.
Για οποιονδήποτε δεν έχει τυφλωθεί, η εξήγηση γι' αυτή την μαζική υποβάθμιση είναι προφανής. Αν ξεκάθαρος σκοπός σου είναι να συρρικνώσεις το ΑΕΠ σου, τότε ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ είναι δεδομένο πως θα αυξηθεί επίσης. Ο μόνος τρόπος λοιπόν για να περιορίσεις το χρέος σου - εκτός από την στάση πληρωμών - είναι να επιτύχεις οικονομική ανάπτυξη.
Ο φόβος του χρέους είναι ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση: η εξάλειψή του, λοιπόν, είναι ένας πολιτικός στόχος που μοιάζει δίκαιος στον μέσο πολίτη. Όλοι γνωρίζουν τι σημαίνει χρέος στον χρηματοπιστωτικό κλάδο: τα χρωστούμενα είναι συχνά και δανεικά. Το να χρωστά κανείς μπορεί να σου προκαλέσει μεγάλος άγχος, αν δεν είσαι βέβαιος πως, όταν έρθει η ώρα, θα είσαι σε θέση να ξεπληρώσεις όσα χρωστάς.
Αυτό το άγχος μεταφέρεται εύκολα στο εθνικό χρέος - το χρέος μιας κυβέρνησης προς τους πιστωτές της. Πώς θα ξεπληρώσουν οι κυβερνήσεις τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που χρωστούν; Όπως το έθεσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον: «Το κυβερνητικό χρέος είναι το ίδιο σαν το χρέος από πιστωτικές κάρτες: πρέπει να αποπληρωθεί».
Εξίσου αβίαστο είναι και το επόμενο βήμα: για να ξεπληρώσει ή έστω να περιορίσει το εθνικό χρέος, η κυβέρνηση πρέπει να εξαφανίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της, διότι οι περίσσιες δαπάνες σε σχέση με τα έσοδα συνεχώς αυξάνουν το εθνικό χρέος. Πράγματι, αν η κυβέρνηση δεν ενεργήσει άμεσα, το εθνικό χρέος θα καταστεί, σύμφωνα με την τρέχουσα οικονομική αργκό, «μη βιώσιμο».
Και πάλι προκύπτει από μόνη της μια ευθεία αναλογία με τα ιδιωτικά χρέη των νοικοκυριών. «Αν πεθάνω, το χρέος μου δεν εξαλείφεται», σκέφτεται λογικά ο μέσος πολίτης. Οι πιστωτές μου θα έχουν τον πρώτο λόγο στη μοιρασιά της περιουσίας μου - όλων αυτών που ήθελα να αφήσω στα παιδιά μου. Παρομοίως, ένα χρέος που θα μείνει για καιρό απλήρωτο από μια κυβέρνηση είναι ένα φορτίο για τις επόμενες γενιές: μπορεί εγώ να απολαμβάνω τα οφέλη από τις κυβερνητικές σπατάλες, αλλά τα παιδιά μου θα κληθούν να πληρώσουν τον λογαριασμό.
Από αυτό τον απλό συλλογισμό πηγάζει η επιμονή στη μείωση των ελλειμμάτων, που αποτελεί το επίκεντρο της δημοσιονομικής πολιτικής των περισσότερων κυβερνήσεων σήμερα. Μια κυβέρνηση που διαθέτει ένα «αξιόπιστο» σχέδιο «δημοσιονομικής εξυγίανσης» έχει, υποτίθεται, λιγότερες πιθανότητες να προχωρήσει σε στάση πληρωμών, ή σε αναδιάρθρωση του χρέους της για αργότερα.
Αυτό θα επιτρέψει, θεωρούν, στην κυβέρνηση να δανειστεί χρήματα φθηνότερα απ' ότι θα δανειζόταν χωρίς το σχέδιο περικοπών, γεγονός που με την σειρά του θα της επιτρέψει να μειώσει τα επιτόκια δανεισμού προς τους ιδιώτες δανειστές, ενισχύοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα. Άρα η δημοσιονομική εξυγίανση είναι η βασιλική οδός προς την οικονομική ανάκαμψη.
Αυτό, το επίσημο δόγμα σήμερα των περισσότερων ανεπτυγμένων οικονομιών, περιλαμβάνει τουλάχιστον πέντε κρίσιμα λάθη, που παίρνουν εν πολλοίς απαρατήρητα, καθώς το κεντρικό «αφήγημα» μοιάζει τόσο λογικό.
Πρώτον,οι κυβερνήσεις, σε αντίθεση με τους ιδιώτες οφειλέτες, δεν είναι υποχρεωμένες να «ξεπληρώσουν» τα χρέη τους. Η κυβέρνηση ενός κράτους που διαθέτει την δική του κεντρική τράπεζα και το δικό του νόμισμα μπορεί να συνεχίζει να δανείζεται, απλά τυπώνοντας χρήμα. Αυτό δεν ισχύει για τις χώρες της ευρωζώνης. Αλλά ούτε αυτές οι κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες να ξεχρεώσουν. Αν οι (ξένοι) πιστωτές τους τους πιέσουν υπερβολικά, τότε απλά θα πάνε σε στάση πληρωμών. Η στάση πληρωμών είναι κακό πράγμα, αλλά η ζωή συνεχίζεται χωρίς μεγάλες αλλαγές και μετά από μια χρεοκοπία.
Δεύτερον,το να περικόπτεις σκόπιμα το έλλειμμα δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να ισοσκελίσεις τα βιβλία σου. Ο περιορισμός των ελλειμμάτων σε μια οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση όχι μόνο δεν οδηγεί στην ανάκαμψη, αλλά είναι και ο συντομότερος δρόμος για την ύφεση, διότι σημαίνει την περικοπή του εθνικού εισοδήματος, στο οποίο στηρίζονται και τα κυβερνητικά έσοδα. Και έτσι τροφοδοτείται ένας φαύλος κύκλος που κάνει ακόμη πιο δύσκολη την μείωση των ελλειμμάτων. Για παράδειγμα, η βρετανική κυβέρνηση πρέπει πλέον να δανειστεί 172 δις. δολάρια παραπάνω από όσα είχε προϋπολογίσει τον Ιούνιο του 2010, όταν ανακοίνωσε τα σχέδια της για την μείωση των ελλειμμάτων.
Τρίτον, το εθνικό χρέος δεν είναι ένα «καθαρό φορτίο» στις πλάτες των μελλοντικών γενεών. Ακόμη και αν οδηγήσει σε αυξημένες φορολογικές υποχρεώσεις στο μέλλον, όπως συνήθως συμβαίνει, αυτές και πάλι θα μεταφερθούν από τους φορολογούμενους στους κατόχους των μελλοντικών ομολόγων. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες όσον αφορά την μελλοντική κατανομή των πόρων κάθε χώρας στον πληθυσμό της. Όμως στην πραγματικότητα το καθαρό φορτίο για τις μελλοντικές γενιές δημιουργείται από τις σημερινές περικοπές: το μέσο εισόδημα πέφτει αμέσως, όπως και τα κέρδη των επιχειρήσεων, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία βλέπουν τα αποθέματα τους να συρρικνώνονται, τα επενδυτικά προγράμματα αναβάλλονται ή ακυρώνονται, και δεν χτίζονται πια νοσοκομεία ή σχολεία. Αυτή η αποστέρηση πόρων και δυνατοτήτων, που σε άλλη περίπτωση θα απολάμβαναν, είναι το πραγματικό φορτίο για τις μελλοντικές γενιές.
Τέταρτον, δεν υπάρχει καμιά λογική σύνδεση ανάμεσα στο μέγεθος του εθνικού χρέους ενός κράτους, και στο τίμημα που καλείται να πληρώσει μια κυβέρνηση για να το χρηματοδοτήσει. Τα επιτόκια που πληρώνουν η Ιαπωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η Γερμανία για τα ομόλογα τους είναι πολύ χαμηλά, παρά τις τεράστιες διαφορές τόσο στα συνολικά επίπεδα χρέους, όσο και στην δημοσιονομική πολιτική που ακολουθούν.
Τέλος, τα χαμηλά κόστη δανεισμού για τις κυβερνήσεις δεν μειώνουν αυτόματα το κόστος κεφαλαίου που αντιμετωπίζει ο ιδιωτικός τομέας τους. Άλλωστε οι ιδιώτες οφειλέτες δεν δανείζονται με την «χωρίς ρίσκο» απόδοση ενός κρατικού ομολόγου σαν το αμερικανικό δεκαετές «T-bond», και τα στοιχεία δείχνουν πως η νομισματική επέκταση μπορεί να ρίξει χαμηλότερα τις αποδόσεις των κυβερνητικών χρεογράφων, αλλά έχει ελάχιστες επιπτώσεις στον νέο τραπεζικό δανεισμό προς τις επιχειρήσεις η τα νοικοκυριά. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο: ο λόγος που τα επιτόκια του κυβερνητικού χρέους είναι τόσο χαμηλά στο Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού είναι ακριβώς πως τα επιτόκια των δανείων του ιδιωτικού τομέα είναι τόσο υψηλά.
Όπως και με το «φάντασμα του κομουνισμού» που στοίχειωνε την Ευρώπη στο περίφημο μανιφέστο του Καρλ Μαρξ και του Φρίντριχ Ενγκελς, έτσι και σήμερα «όλες οι δυνάμεις της παλιάς Ευρώπης έχουν εισχωρήσει σε μια ιερή συμμαχία για να εξορκίσουν» το «φάντασμα του εθνικού χρέους».
Όμως καλό θα είναι οι πολιτικοί ηγέτες που σκοπεύουν να εξαφανίσουν το χρέος να έχουν κατά νου κι ένα άλλο περίφημο φάντασμα: το φάντασμα της κοινωνικής επανάστασης.
* Ο Ρόμπερτ Σκιντέλσκι, μέλος της βρετανικής Βουλής των Λόρδων, είναι επίτιμος διδάκτωρ Πολιτικής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο Γουόργουϊκ.
https://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=440008
του Robert Skidelsky
ΤΟ ΒΗΜΑ/ The Project Syndicate
Η Ευρώπη έχει πλέον στοιχειωθεί από το φάντασμα του χρέους. Όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες τρέμουν μπροστά του. Για να ξορκίσουν τον δαίμονα, βάζουν τις οικονομίες τους στη μέγκενη. Αυτό όμως δεν βοηθάει. Οι οικονομίες εξακολουθούν να καταρρέουν, και το χρέος συνεχίζει να αυξάνεται. Ο οίκος Standard & Poor's ανακοίνωσε την υποβάθμιση της πιστοληπτικής του αξιολόγησης για εννιά χώρες - μέλη της ευρωζώνης, μεταξύ των οποίων και της Γαλλίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο πιθανόν θα ακολουθήσει.
Για οποιονδήποτε δεν έχει τυφλωθεί, η εξήγηση γι' αυτή την μαζική υποβάθμιση είναι προφανής. Αν ξεκάθαρος σκοπός σου είναι να συρρικνώσεις το ΑΕΠ σου, τότε ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ είναι δεδομένο πως θα αυξηθεί επίσης. Ο μόνος τρόπος λοιπόν για να περιορίσεις το χρέος σου - εκτός από την στάση πληρωμών - είναι να επιτύχεις οικονομική ανάπτυξη.
Ο φόβος του χρέους είναι ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση: η εξάλειψή του, λοιπόν, είναι ένας πολιτικός στόχος που μοιάζει δίκαιος στον μέσο πολίτη. Όλοι γνωρίζουν τι σημαίνει χρέος στον χρηματοπιστωτικό κλάδο: τα χρωστούμενα είναι συχνά και δανεικά. Το να χρωστά κανείς μπορεί να σου προκαλέσει μεγάλος άγχος, αν δεν είσαι βέβαιος πως, όταν έρθει η ώρα, θα είσαι σε θέση να ξεπληρώσεις όσα χρωστάς.
Αυτό το άγχος μεταφέρεται εύκολα στο εθνικό χρέος - το χρέος μιας κυβέρνησης προς τους πιστωτές της. Πώς θα ξεπληρώσουν οι κυβερνήσεις τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που χρωστούν; Όπως το έθεσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον: «Το κυβερνητικό χρέος είναι το ίδιο σαν το χρέος από πιστωτικές κάρτες: πρέπει να αποπληρωθεί».
Εξίσου αβίαστο είναι και το επόμενο βήμα: για να ξεπληρώσει ή έστω να περιορίσει το εθνικό χρέος, η κυβέρνηση πρέπει να εξαφανίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της, διότι οι περίσσιες δαπάνες σε σχέση με τα έσοδα συνεχώς αυξάνουν το εθνικό χρέος. Πράγματι, αν η κυβέρνηση δεν ενεργήσει άμεσα, το εθνικό χρέος θα καταστεί, σύμφωνα με την τρέχουσα οικονομική αργκό, «μη βιώσιμο».
Και πάλι προκύπτει από μόνη της μια ευθεία αναλογία με τα ιδιωτικά χρέη των νοικοκυριών. «Αν πεθάνω, το χρέος μου δεν εξαλείφεται», σκέφτεται λογικά ο μέσος πολίτης. Οι πιστωτές μου θα έχουν τον πρώτο λόγο στη μοιρασιά της περιουσίας μου - όλων αυτών που ήθελα να αφήσω στα παιδιά μου. Παρομοίως, ένα χρέος που θα μείνει για καιρό απλήρωτο από μια κυβέρνηση είναι ένα φορτίο για τις επόμενες γενιές: μπορεί εγώ να απολαμβάνω τα οφέλη από τις κυβερνητικές σπατάλες, αλλά τα παιδιά μου θα κληθούν να πληρώσουν τον λογαριασμό.
Από αυτό τον απλό συλλογισμό πηγάζει η επιμονή στη μείωση των ελλειμμάτων, που αποτελεί το επίκεντρο της δημοσιονομικής πολιτικής των περισσότερων κυβερνήσεων σήμερα. Μια κυβέρνηση που διαθέτει ένα «αξιόπιστο» σχέδιο «δημοσιονομικής εξυγίανσης» έχει, υποτίθεται, λιγότερες πιθανότητες να προχωρήσει σε στάση πληρωμών, ή σε αναδιάρθρωση του χρέους της για αργότερα.
Αυτό θα επιτρέψει, θεωρούν, στην κυβέρνηση να δανειστεί χρήματα φθηνότερα απ' ότι θα δανειζόταν χωρίς το σχέδιο περικοπών, γεγονός που με την σειρά του θα της επιτρέψει να μειώσει τα επιτόκια δανεισμού προς τους ιδιώτες δανειστές, ενισχύοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα. Άρα η δημοσιονομική εξυγίανση είναι η βασιλική οδός προς την οικονομική ανάκαμψη.
Αυτό, το επίσημο δόγμα σήμερα των περισσότερων ανεπτυγμένων οικονομιών, περιλαμβάνει τουλάχιστον πέντε κρίσιμα λάθη, που παίρνουν εν πολλοίς απαρατήρητα, καθώς το κεντρικό «αφήγημα» μοιάζει τόσο λογικό.
Πρώτον,οι κυβερνήσεις, σε αντίθεση με τους ιδιώτες οφειλέτες, δεν είναι υποχρεωμένες να «ξεπληρώσουν» τα χρέη τους. Η κυβέρνηση ενός κράτους που διαθέτει την δική του κεντρική τράπεζα και το δικό του νόμισμα μπορεί να συνεχίζει να δανείζεται, απλά τυπώνοντας χρήμα. Αυτό δεν ισχύει για τις χώρες της ευρωζώνης. Αλλά ούτε αυτές οι κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες να ξεχρεώσουν. Αν οι (ξένοι) πιστωτές τους τους πιέσουν υπερβολικά, τότε απλά θα πάνε σε στάση πληρωμών. Η στάση πληρωμών είναι κακό πράγμα, αλλά η ζωή συνεχίζεται χωρίς μεγάλες αλλαγές και μετά από μια χρεοκοπία.
Δεύτερον,το να περικόπτεις σκόπιμα το έλλειμμα δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να ισοσκελίσεις τα βιβλία σου. Ο περιορισμός των ελλειμμάτων σε μια οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση όχι μόνο δεν οδηγεί στην ανάκαμψη, αλλά είναι και ο συντομότερος δρόμος για την ύφεση, διότι σημαίνει την περικοπή του εθνικού εισοδήματος, στο οποίο στηρίζονται και τα κυβερνητικά έσοδα. Και έτσι τροφοδοτείται ένας φαύλος κύκλος που κάνει ακόμη πιο δύσκολη την μείωση των ελλειμμάτων. Για παράδειγμα, η βρετανική κυβέρνηση πρέπει πλέον να δανειστεί 172 δις. δολάρια παραπάνω από όσα είχε προϋπολογίσει τον Ιούνιο του 2010, όταν ανακοίνωσε τα σχέδια της για την μείωση των ελλειμμάτων.
Τρίτον, το εθνικό χρέος δεν είναι ένα «καθαρό φορτίο» στις πλάτες των μελλοντικών γενεών. Ακόμη και αν οδηγήσει σε αυξημένες φορολογικές υποχρεώσεις στο μέλλον, όπως συνήθως συμβαίνει, αυτές και πάλι θα μεταφερθούν από τους φορολογούμενους στους κατόχους των μελλοντικών ομολόγων. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες όσον αφορά την μελλοντική κατανομή των πόρων κάθε χώρας στον πληθυσμό της. Όμως στην πραγματικότητα το καθαρό φορτίο για τις μελλοντικές γενιές δημιουργείται από τις σημερινές περικοπές: το μέσο εισόδημα πέφτει αμέσως, όπως και τα κέρδη των επιχειρήσεων, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία βλέπουν τα αποθέματα τους να συρρικνώνονται, τα επενδυτικά προγράμματα αναβάλλονται ή ακυρώνονται, και δεν χτίζονται πια νοσοκομεία ή σχολεία. Αυτή η αποστέρηση πόρων και δυνατοτήτων, που σε άλλη περίπτωση θα απολάμβαναν, είναι το πραγματικό φορτίο για τις μελλοντικές γενιές.
Τέταρτον, δεν υπάρχει καμιά λογική σύνδεση ανάμεσα στο μέγεθος του εθνικού χρέους ενός κράτους, και στο τίμημα που καλείται να πληρώσει μια κυβέρνηση για να το χρηματοδοτήσει. Τα επιτόκια που πληρώνουν η Ιαπωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η Γερμανία για τα ομόλογα τους είναι πολύ χαμηλά, παρά τις τεράστιες διαφορές τόσο στα συνολικά επίπεδα χρέους, όσο και στην δημοσιονομική πολιτική που ακολουθούν.
Τέλος, τα χαμηλά κόστη δανεισμού για τις κυβερνήσεις δεν μειώνουν αυτόματα το κόστος κεφαλαίου που αντιμετωπίζει ο ιδιωτικός τομέας τους. Άλλωστε οι ιδιώτες οφειλέτες δεν δανείζονται με την «χωρίς ρίσκο» απόδοση ενός κρατικού ομολόγου σαν το αμερικανικό δεκαετές «T-bond», και τα στοιχεία δείχνουν πως η νομισματική επέκταση μπορεί να ρίξει χαμηλότερα τις αποδόσεις των κυβερνητικών χρεογράφων, αλλά έχει ελάχιστες επιπτώσεις στον νέο τραπεζικό δανεισμό προς τις επιχειρήσεις η τα νοικοκυριά. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο: ο λόγος που τα επιτόκια του κυβερνητικού χρέους είναι τόσο χαμηλά στο Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού είναι ακριβώς πως τα επιτόκια των δανείων του ιδιωτικού τομέα είναι τόσο υψηλά.
Όπως και με το «φάντασμα του κομουνισμού» που στοίχειωνε την Ευρώπη στο περίφημο μανιφέστο του Καρλ Μαρξ και του Φρίντριχ Ενγκελς, έτσι και σήμερα «όλες οι δυνάμεις της παλιάς Ευρώπης έχουν εισχωρήσει σε μια ιερή συμμαχία για να εξορκίσουν» το «φάντασμα του εθνικού χρέους».
Όμως καλό θα είναι οι πολιτικοί ηγέτες που σκοπεύουν να εξαφανίσουν το χρέος να έχουν κατά νου κι ένα άλλο περίφημο φάντασμα: το φάντασμα της κοινωνικής επανάστασης.
* Ο Ρόμπερτ Σκιντέλσκι, μέλος της βρετανικής Βουλής των Λόρδων, είναι επίτιμος διδάκτωρ Πολιτικής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο Γουόργουϊκ.
https://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=440008
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
akritas
Εκκολαπτόμενο μέλος
Ο akritas αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Έχει γράψει 231 μηνύματα.
21-04-12
08:43
Δύο άρθρα του Βαρουφάκη που περιγράφουν συνοπτικά τις θέσεις του Νεοκεϋνσιανισμού
https://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=13676
https://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=13690
Περιληπτικά, ο Keynes θεωρεί πως, σε περίοδο Κρίσης, ο συνδυασμός λιτότητας (μείωση δημόσιων δαπανών, μείωσης μισθών και μείωσης επιτοκίων) όχι μόνο δεν βοηθά να μειωθούν τα ελλείμματα και να ξεπεραστεί η Κρίση αλλά συνωμοτούν στο να βαθύνει, να ενισχυθεί, να βυθίσει τα δόντια της ακόμα πιο βαθιά στο φθίνον ψαχνό της κοινωνικής οικονομίας. Το μόνο που μπορεί και πρέπει να γίνει για να ανακοπεί η Κρίση είναι η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων.
Μα, θα μου πείτε (σωστά), η Ελλάδα, ως μέλος της ευρωζώνης, δεν έχει δυνατότητες να κάνει κάτι τέτοιο, να ασκήσει Κεϋνσιανή πολιτική.
Σωστά.
Σε αυτή την περίπτωση έχει υποχρέωση, θα τόνιζε ο Keynes, να μην συναινέσει στην Μνημονιακή πολιτική χρησιμοποιώντας ως διαπραγματευτικό χαρτί είτε την αποχώρηση από το κοινό νόμισμα (όπως προτείνει ο Κεϋνσιανός Paul Krugman) είτε την μονομερή πτώχευση εντός του ευρώ (όπως έχουμε προκρίνει από κοινού με τον Joseph Stiglitz και τον Wolfgang Munchau των Financial Times).
Το ένα πράγμα που ο Κεϋνσιανός δεν μπορεί να περιμένει είναι αυτό που λένε ότι περιμένουν οι αυτο-αποκαλούμενοι Κεϋνσιανοί που παρεπιδημούν στο ΠΑΣΟΚ και στην ΝΔ: ότι, εν μέσω Κρίσης, η μείωση μισθών, συντάξεων και δημοσίων δαπανών θα έχει θετικά αποτελέσματα ως προς τα ελλείμματα και το χρέος
https://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=13676
https://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=13690
Περιληπτικά, ο Keynes θεωρεί πως, σε περίοδο Κρίσης, ο συνδυασμός λιτότητας (μείωση δημόσιων δαπανών, μείωσης μισθών και μείωσης επιτοκίων) όχι μόνο δεν βοηθά να μειωθούν τα ελλείμματα και να ξεπεραστεί η Κρίση αλλά συνωμοτούν στο να βαθύνει, να ενισχυθεί, να βυθίσει τα δόντια της ακόμα πιο βαθιά στο φθίνον ψαχνό της κοινωνικής οικονομίας. Το μόνο που μπορεί και πρέπει να γίνει για να ανακοπεί η Κρίση είναι η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων.
Μα, θα μου πείτε (σωστά), η Ελλάδα, ως μέλος της ευρωζώνης, δεν έχει δυνατότητες να κάνει κάτι τέτοιο, να ασκήσει Κεϋνσιανή πολιτική.
Σωστά.
Σε αυτή την περίπτωση έχει υποχρέωση, θα τόνιζε ο Keynes, να μην συναινέσει στην Μνημονιακή πολιτική χρησιμοποιώντας ως διαπραγματευτικό χαρτί είτε την αποχώρηση από το κοινό νόμισμα (όπως προτείνει ο Κεϋνσιανός Paul Krugman) είτε την μονομερή πτώχευση εντός του ευρώ (όπως έχουμε προκρίνει από κοινού με τον Joseph Stiglitz και τον Wolfgang Munchau των Financial Times).
Το ένα πράγμα που ο Κεϋνσιανός δεν μπορεί να περιμένει είναι αυτό που λένε ότι περιμένουν οι αυτο-αποκαλούμενοι Κεϋνσιανοί που παρεπιδημούν στο ΠΑΣΟΚ και στην ΝΔ: ότι, εν μέσω Κρίσης, η μείωση μισθών, συντάξεων και δημοσίων δαπανών θα έχει θετικά αποτελέσματα ως προς τα ελλείμματα και το χρέος
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
21-04-12
21:06
Πολύ ενδιαφέροντα τα όσα γράφεις και καλό θα είναι να διαδοθούν όσο το δυνατόν περισσότερο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα. Φυσικά συμφωνώ μαζί σου στο ποιά είναι η λύση για την σημερινή κρίση.
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
akritas
Εκκολαπτόμενο μέλος
Ο akritas αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Έχει γράψει 231 μηνύματα.
21-04-12
22:02
Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν δύο σχολές οικονομικών που η μία πολεμάει την άλλη:
Η μία είναι η κλασσική, η μονεταριστική, η νεοφιλελεύθερη.
Η άλλη είναι η νεοκεϋνσιανή, η φιλελεύθερη.
Η πρώτη αποδίδει την παγκόσμια κρίση στην αστάθεια που διέπει την προσφορά χρήματος.
Η δεύτερη την αποδίδει στην επενδυτική αστάθεια.
Η πρώτη απορρίπτει τις οικονομικές παραδοχές(π.χ. ανεργία, ύφεση, ΑΕΠ κλπ), η δεύτερη ξεκινά από αυτές.
Σε ότι αφορά τον εξωτερικό κρατικό δανεισμό, η πρώτη τον αποδέχεται ως προσφορά χρήματος με σκοπό την βοήθεια και την ρύθμιση των αγορών, ενώ η δεύτερη είναι αρνητικά διατεθειμένη απέναντι στον εξωτερικό δανεισμό διότι πιστεύει ότι η κατοχή εθνικών περιουσιακών στοιχείων από αλλοδαπούς προκαλεί εντάσεις και έχθρες στο εσωτερικό άρα και κοινωνικές εκρήξεις.
Μπορείς να καταλάβεις ότι αυτήν την στιγμή παίζονται πολλά στο εξωτερικό. Ακόμα και οι ΗΠΑ είναι διαιρεμένες όπως είναι και η ΕΕ.
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 12 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
akritas
Εκκολαπτόμενο μέλος
Ο akritas αυτή τη στιγμή δεν είναι συνδεδεμένος. Έχει γράψει 231 μηνύματα.
25-04-12
14:48
Νεοφιλελεύθεροι ή Νεοκεϊνσιανοί;
Στραγγαλισμός ή ρευστότητα;
του Γιάννη Τσαμουργκέλη*
Έχει έρθει η ώρα για το νέοκεϊνσιανό ανασχεδιασμό της εθνικής οικονομικής πολιτικής και τη διοχέτευση ρευστότητας στην αγορά με την επιβολή ανάλογων σχεδίων στις τράπεζες και την πολιτική διαπραγμάτευση με την τρόικα.
Oι προσπάθειες των κρατών-μελών της E.E. για την αντιμετώπιση της κρίσης και την ανάπτυξη περνά μέσα από το πλαίσιο που θέτουν εκάστοτε οι επιλογές της Γερμανίας. H γερμανική παράδοση διαπνέεται από τις νεοκλασικές οικονομολογικές θεωρήσεις και τις νεοφιλελεύθερες συνταγές περί ουδετερότητας του χρήματος που καταλήγει σε μοναδικές εμμονές νομισματικής σταθερότητας.
Mε άλλα λόγια, ανεξαρτήτως των οικονομικών εξελίξεων και της φάσης επιχειρηματικού κύκλου, η μεταβολή της ποσότητας του χρήματος σε κυκλοφορία θα πρέπει να είναι περιορισμένη, πολύ κοντά στα επίπεδα του τρέχοντος (περιορισμένου) πληθωρισμού. Στόχος μιας τέτοιας πολιτικής είναι η εξουδετέρωση των πιέσεων που ασκεί το χρήμα στις τιμές οδηγώντας στην αύξησή τους και άρα στον πληθωρισμό.
Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και εν μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης η νομισματική βάση (M1, δηλαδή χρήμα διαθέσιμο σε άμεση κυκλοφορία) από το Σεπτέμβριο του 2008 μέχρι τον Iανουάριο του 2011 στην E.E. των «27» έχει αυξηθεί μόλις κατά 21% . Στον αντίποδα η περίπτωση των HΠA, όπου η νομισματική βάση αυξήθηκε από 850 δισ. δολ. το Σεπτέμβριο του 2008 τον Iανουάριο του 2011 ήταν 1,87 τρισ., δηλαδή περίπου 120%. Aυτή η πολιτική της νομισματικής χαλάρωσης που εφαρμόζουν οι HΠA καθοδηγείται από τη νεοκεϊνσιανή οικονομική θεώρηση όπου το κυρίαρχο ζητούμενο είναι η αύξηση της ζήτησης ώστε να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός της οικονομίας, επιτυγχάνοντας υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης και απασχόλησης.
Oι συνεπαγόμενες πληθωριστικές πιέσεις μένουν να αντιμετωπισθούν σε δεύτερη φάση και αφού έχει επιτευχθεί η ζωογόνηση της οικονομίας. Eίναι χαρακτηριστική η διαφορά των δύο προσεγγίσεων που καταγράφεται στους σκοπούς των κεντρικών τραπεζών. Στις τράπεζες που μετέχουν στο Eυρωπαϊκό Σύστημα Kεντρικών Tραπεζών καταγράφεται στα καταστατικά τους «...ως πρωταρχικός σκοπός ορίζεται η διασφάλιση της σταθερότητας του γενικού επιπέδου των τιμών. Στο βαθμό που δεν επηρεάζεται η επίτευξη του πρωταρχικού της σκοπού, η τράπεζα στηρίζει τη γενική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. (1)» Aπό την άλλη στο καταστατικό της Kεντρικής Tράπεζας των HΠA (Fed) αναφέρεται ότι «H Fed οργανώνει τη νομισματική πολιτική της χώρας ώστε να προωθεί το στόχο της μέγιστης απασχόλησης, των σταθερών τιμών και της ελεγχόμενης πορείας των επιτοκίων...» (2).
H δυναμική των δύο καταστατικών κατευθύνσεων είναι σαφής. Tα κράτη-μέλη της E.E. καλούνται να επιφέρουν άμεσα τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές που θα τους επιτρέψουν να ανακάμψουν σε ένα πλαίσιο αυστηρής νομισματικής πολιτικής που σαφέστατα συνεπάγεται την απόλυτη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος, ενώ κάθε νομισματική κίνηση είχε αποκλειστικό στόχο την ενίσχυση των τραπεζών (sterilized lending). Mε άλλα λόγια, η πραγματική οικονομία καλείται να υποστεί άμεσα όλες τις αναγκαίες αλλαγές για να εξασφαλίσει τη σταθερότητα των τραπεζών και περαιτέρω του νομισματικού συστήματος μέχρι τη στιγμή της ανάκαμψης. Έτσι αν μετά από κάθε κρας τεστ οι τράπεζες βρίσκονται ελλειμματικές κεφαλαίων η EKT ή το Δημόσιο θα διοχετεύει τα αναγκαία κεφάλαια ώστε να καλυφθούν οι «τρύπες».
Eάν οι πτωχεύσεις και οι συνεπαγόμενες καθυστερήσεις αποπληρωμής των δανείων μεγαλώνουν στη συνέχεια, δημιουργώντας περαιτέρω επισφάλειες στις τράπεζες, τότε πολύ απλά θα υπάρξει και νέο πακέτο ενίσχυσης των τραπεζών (3).
Mέχρι του σημείου όπου δεν θα υπάρχει περαιτέρω αύξηση των επισφαλειών και άρα ανάγκη ενίσχυσης των τραπεζών. Tότε θα έχει έρθει η ανάκαμψη. Mόνο που τότε θα έχει μείνει ζωντανή μια περιορισμένη ομάδα επιχειρήσεων και εργαζομένων για να πανηγυρίσει την επιστροφή της ανάπτυξης και το χειρότερο αυτοί που θα έχουν μείνει «ζωντανοί» θα έχουν κερδίσει τόσα πολλά που ουδόλως θα αισθανθούν την οποιαδήποτε ανάγκη πανηγυρισμού.
Aπό την άλλη η εναλλακτική πολιτική της διοχέτευσης ρευστότητας που εφαρμόζεται από την κυβέρνηση Oμπάμα έχει οδηγήσει στην ανάκαμψη της οικονομίας των HΠA που σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Eμπορίου καταγράφει ρυθμό ανάπτυξης 3,1% το τελευταίο τρίμηνο του 2010, υπερακοντίζοντας τις προσδοκίες για ανάπτυξη 3%. Eπιπλέον, σύμφωνα με δηλώσεις ιθυνόντων, τώρα που έχει εδραιωθεί η αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας, το βάρος πέφτει στην αντιμετώπιση των πληθωριστικών πιέσεων. Aπό τα προαναφερθέντα καθίσταται σαφές ότι όσα κράτη-μέλη της E.E. που δεν χαρακτηρίζονται από τη γερμανική ευελιξία προσαρμογής της πραγματικής οικονομίας όπως η Eλλάδα, εμπλέκονται αναπόδραστα σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης, περιορισμού της ρευστότητας, τραπεζικών επισφαλειών και προβλέψεων.
Tο χειρότερο σε αυτή την περίπτωση είναι ότι σε καθεστώς σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας - όπως αυτή του ευρώ - ο περιορισμός της ρευστότητας πολλαπλασιάζει την ανάγκη περαιτέρω προσαρμογών και μείωσης του κόστους παραγωγής και των τιμών (εσωτερική υποτίμηση). Σε αυτό το πλαίσιο βιωμάτων, εμπειριών αλλά και προοπτικών, είναι σαφές ότι έχει έρθει η ώρα για το νέο-κεϊνσιανό ανασχεδιασμό της εθνικής οικονομικής πολιτικής και τη διοχέτευση ρευστότητας στην αγορά με την επιβολή ανάλογων σχεδίων στις τράπεζες και την πολιτική διαπραγμάτευση με την τρόικα. Aλλιώς, ας προετοιμαστούμε να βιώσουμε μια άνευ προηγούμενου επιχειρηματική-οικονομική και κοινωνική αναδιάταξη με απρόβλεπτες ιδεολογικές και πολιτικές συνέπειες.
*Διδάκτωρ της Oξφόρδης και επίκουρος καθηγητής της Διεθνούς Oικονομικής στο Παν/μιο του Aιγαίου.
(1) https://www.bankofgreece.gr/Pages/el/Bank/default.aspx
(2) https://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_2.pdf
(3) Στην Iρλανδία μετά το τελευταίο κρας τεστ των τραπεζών εντοπίστηκε η ανάγκη για ένα νέο πακέτο στήριξης της τάξης των 27,5 δισ. επιπλέον των 46,3 δισ. που έχουν ήδη δοθεί (Bloomberg 25.03.2011).
ΠΗΓΗ:https://www.imerisia.gr/article.asp?catid=12338&subid=2&pubid=108469167
Στραγγαλισμός ή ρευστότητα;
του Γιάννη Τσαμουργκέλη*
Έχει έρθει η ώρα για το νέοκεϊνσιανό ανασχεδιασμό της εθνικής οικονομικής πολιτικής και τη διοχέτευση ρευστότητας στην αγορά με την επιβολή ανάλογων σχεδίων στις τράπεζες και την πολιτική διαπραγμάτευση με την τρόικα.
Oι προσπάθειες των κρατών-μελών της E.E. για την αντιμετώπιση της κρίσης και την ανάπτυξη περνά μέσα από το πλαίσιο που θέτουν εκάστοτε οι επιλογές της Γερμανίας. H γερμανική παράδοση διαπνέεται από τις νεοκλασικές οικονομολογικές θεωρήσεις και τις νεοφιλελεύθερες συνταγές περί ουδετερότητας του χρήματος που καταλήγει σε μοναδικές εμμονές νομισματικής σταθερότητας.
Mε άλλα λόγια, ανεξαρτήτως των οικονομικών εξελίξεων και της φάσης επιχειρηματικού κύκλου, η μεταβολή της ποσότητας του χρήματος σε κυκλοφορία θα πρέπει να είναι περιορισμένη, πολύ κοντά στα επίπεδα του τρέχοντος (περιορισμένου) πληθωρισμού. Στόχος μιας τέτοιας πολιτικής είναι η εξουδετέρωση των πιέσεων που ασκεί το χρήμα στις τιμές οδηγώντας στην αύξησή τους και άρα στον πληθωρισμό.
Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και εν μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης η νομισματική βάση (M1, δηλαδή χρήμα διαθέσιμο σε άμεση κυκλοφορία) από το Σεπτέμβριο του 2008 μέχρι τον Iανουάριο του 2011 στην E.E. των «27» έχει αυξηθεί μόλις κατά 21% . Στον αντίποδα η περίπτωση των HΠA, όπου η νομισματική βάση αυξήθηκε από 850 δισ. δολ. το Σεπτέμβριο του 2008 τον Iανουάριο του 2011 ήταν 1,87 τρισ., δηλαδή περίπου 120%. Aυτή η πολιτική της νομισματικής χαλάρωσης που εφαρμόζουν οι HΠA καθοδηγείται από τη νεοκεϊνσιανή οικονομική θεώρηση όπου το κυρίαρχο ζητούμενο είναι η αύξηση της ζήτησης ώστε να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός της οικονομίας, επιτυγχάνοντας υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης και απασχόλησης.
Oι συνεπαγόμενες πληθωριστικές πιέσεις μένουν να αντιμετωπισθούν σε δεύτερη φάση και αφού έχει επιτευχθεί η ζωογόνηση της οικονομίας. Eίναι χαρακτηριστική η διαφορά των δύο προσεγγίσεων που καταγράφεται στους σκοπούς των κεντρικών τραπεζών. Στις τράπεζες που μετέχουν στο Eυρωπαϊκό Σύστημα Kεντρικών Tραπεζών καταγράφεται στα καταστατικά τους «...ως πρωταρχικός σκοπός ορίζεται η διασφάλιση της σταθερότητας του γενικού επιπέδου των τιμών. Στο βαθμό που δεν επηρεάζεται η επίτευξη του πρωταρχικού της σκοπού, η τράπεζα στηρίζει τη γενική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. (1)» Aπό την άλλη στο καταστατικό της Kεντρικής Tράπεζας των HΠA (Fed) αναφέρεται ότι «H Fed οργανώνει τη νομισματική πολιτική της χώρας ώστε να προωθεί το στόχο της μέγιστης απασχόλησης, των σταθερών τιμών και της ελεγχόμενης πορείας των επιτοκίων...» (2).
H δυναμική των δύο καταστατικών κατευθύνσεων είναι σαφής. Tα κράτη-μέλη της E.E. καλούνται να επιφέρουν άμεσα τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές που θα τους επιτρέψουν να ανακάμψουν σε ένα πλαίσιο αυστηρής νομισματικής πολιτικής που σαφέστατα συνεπάγεται την απόλυτη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος, ενώ κάθε νομισματική κίνηση είχε αποκλειστικό στόχο την ενίσχυση των τραπεζών (sterilized lending). Mε άλλα λόγια, η πραγματική οικονομία καλείται να υποστεί άμεσα όλες τις αναγκαίες αλλαγές για να εξασφαλίσει τη σταθερότητα των τραπεζών και περαιτέρω του νομισματικού συστήματος μέχρι τη στιγμή της ανάκαμψης. Έτσι αν μετά από κάθε κρας τεστ οι τράπεζες βρίσκονται ελλειμματικές κεφαλαίων η EKT ή το Δημόσιο θα διοχετεύει τα αναγκαία κεφάλαια ώστε να καλυφθούν οι «τρύπες».
Eάν οι πτωχεύσεις και οι συνεπαγόμενες καθυστερήσεις αποπληρωμής των δανείων μεγαλώνουν στη συνέχεια, δημιουργώντας περαιτέρω επισφάλειες στις τράπεζες, τότε πολύ απλά θα υπάρξει και νέο πακέτο ενίσχυσης των τραπεζών (3).
Mέχρι του σημείου όπου δεν θα υπάρχει περαιτέρω αύξηση των επισφαλειών και άρα ανάγκη ενίσχυσης των τραπεζών. Tότε θα έχει έρθει η ανάκαμψη. Mόνο που τότε θα έχει μείνει ζωντανή μια περιορισμένη ομάδα επιχειρήσεων και εργαζομένων για να πανηγυρίσει την επιστροφή της ανάπτυξης και το χειρότερο αυτοί που θα έχουν μείνει «ζωντανοί» θα έχουν κερδίσει τόσα πολλά που ουδόλως θα αισθανθούν την οποιαδήποτε ανάγκη πανηγυρισμού.
Aπό την άλλη η εναλλακτική πολιτική της διοχέτευσης ρευστότητας που εφαρμόζεται από την κυβέρνηση Oμπάμα έχει οδηγήσει στην ανάκαμψη της οικονομίας των HΠA που σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Eμπορίου καταγράφει ρυθμό ανάπτυξης 3,1% το τελευταίο τρίμηνο του 2010, υπερακοντίζοντας τις προσδοκίες για ανάπτυξη 3%. Eπιπλέον, σύμφωνα με δηλώσεις ιθυνόντων, τώρα που έχει εδραιωθεί η αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας, το βάρος πέφτει στην αντιμετώπιση των πληθωριστικών πιέσεων. Aπό τα προαναφερθέντα καθίσταται σαφές ότι όσα κράτη-μέλη της E.E. που δεν χαρακτηρίζονται από τη γερμανική ευελιξία προσαρμογής της πραγματικής οικονομίας όπως η Eλλάδα, εμπλέκονται αναπόδραστα σε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης, περιορισμού της ρευστότητας, τραπεζικών επισφαλειών και προβλέψεων.
Tο χειρότερο σε αυτή την περίπτωση είναι ότι σε καθεστώς σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας - όπως αυτή του ευρώ - ο περιορισμός της ρευστότητας πολλαπλασιάζει την ανάγκη περαιτέρω προσαρμογών και μείωσης του κόστους παραγωγής και των τιμών (εσωτερική υποτίμηση). Σε αυτό το πλαίσιο βιωμάτων, εμπειριών αλλά και προοπτικών, είναι σαφές ότι έχει έρθει η ώρα για το νέο-κεϊνσιανό ανασχεδιασμό της εθνικής οικονομικής πολιτικής και τη διοχέτευση ρευστότητας στην αγορά με την επιβολή ανάλογων σχεδίων στις τράπεζες και την πολιτική διαπραγμάτευση με την τρόικα. Aλλιώς, ας προετοιμαστούμε να βιώσουμε μια άνευ προηγούμενου επιχειρηματική-οικονομική και κοινωνική αναδιάταξη με απρόβλεπτες ιδεολογικές και πολιτικές συνέπειες.
*Διδάκτωρ της Oξφόρδης και επίκουρος καθηγητής της Διεθνούς Oικονομικής στο Παν/μιο του Aιγαίου.
(1) https://www.bankofgreece.gr/Pages/el/Bank/default.aspx
(2) https://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_2.pdf
(3) Στην Iρλανδία μετά το τελευταίο κρας τεστ των τραπεζών εντοπίστηκε η ανάγκη για ένα νέο πακέτο στήριξης της τάξης των 27,5 δισ. επιπλέον των 46,3 δισ. που έχουν ήδη δοθεί (Bloomberg 25.03.2011).
ΠΗΓΗ:https://www.imerisia.gr/article.asp?catid=12338&subid=2&pubid=108469167
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 11 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.
Χρήστες Βρείτε παρόμοια
-
Τα παρακάτω 0 μέλη και 1 επισκέπτες διαβάζουν μαζί με εσάς αυτό το θέμα:Tα παρακάτω 6 μέλη διάβασαν αυτό το θέμα:
-
Φορτώνει...
