18-11-10
01:31
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η προστασία της υγείας των πολιτών είναι ένα ιδιαιτέρως σοβαρό ζήτημα που απαιτεί την απερίσπαστη προσοχή μας. Δυστυχώς όμως, έχω την αίσθηση, ότι το τερατόμορφο κεφάλι της υπερβολής έχει κάνει για μιαν ακόμη φορά την εμφάνισή του. Παραθέτω το ακόλουθο άρθρο ως τροφή για προβληματισμό:
'ΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ "ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ" ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΚΑΘΕ 45 ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ
Αντιδράσεις:
ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΙΤΣΙΛΙΔΗ
Βρισκόμαστε στο 1962. Στις ΗΠΑ έγινε best seller το βιβλίο της Rachel Carson με τίτλο Silent Spring. Στο βιβλίο αυτό προβλήθηκε, μεταξύ άλλων, ο ισχυρισμός ότι τα εντομοκτόνα και, ειδικότερα, το διάσημο τότε και δαιμονικό έκτοτε DDT, δηλητηριάζουν τόσο την άγρια ζωή όσο και τον άνθρωπο. Αν και δεν θα το χαρακτήριζε κανείς φανατικό, το βιβλίο αυτό αποτέλεσε το έναυσμα του περιβαλλοντικού κινήματος στις ΗΠΑ. Η στοχοποίηση του DDT ήταν αναπόφευκτη μιας και, εκτός των άλλων, σχεδόν μονοπωλούσε την αγορά.
Η επιστήμη επέλεξε για μια ακόμα φορά τότε – όπως αδιάκοπα κάνει μέχρι και σήμερα και θα κάνει πάντα στο μέλλον – τις ασαφείς διατυπώσεις που τείνουν να προτρέπουν στην επιβολή περιορισμών και απαγορεύσεων. Ο λόγος; Πέραν των φασιστικής καταβολής αλαζονικών φαινομένων εκείνων που «ξέρουν» για όσους «δεν ξέρουν», υπάρχουν και λόγοι πολύ ρεαλιστικοί. Όταν απαγορεύεις κάτι θεωρώντας το ως παράγοντα κινδύνου για το Χ κακό, υπάρχουν δυο πιθανότητες. Αν το κακό Χ δεν επέλθει ή μειωθεί αισθητά, το αποτέλεσμα πιστώνεται ως επιτυχία και επιβεβαιώνει την αξία των μέτρων που λήφθηκαν, ασχέτως αν το κακό Χ δεν επρόκειτο να επέλθει ή θα μειωνόταν έτσι κι αλλιώς. Κανείς δεν θα ψάξει αν άλλοι παράγοντες συνέβαλαν στο αποτέλεσμα, πέραν αυτών που η επιστήμη εξετάζει. Αν πάλι το κακό Χ επέλθει, δεν έχεις παρά να λάβεις …αυστηρότερα μέτρα, αφού τα ληφθέντα απλώς …αποδείχτηκαν ανεπαρκή. Με τον τρόπο αυτό η επιστήμη σπάνια διακινδυνεύει το κύρος της ακόμα κι όταν αποτυγχάνει.
Το 1967, μια ομάδα δικηγόρων και επιστημόνων δημιούργησαν το EDF (Environmental Defense Fund). Την ίδια εποχή, επιστήμονες έδειξαν ότι τα αυγά γερακιών και άλλων άγριων πουλιών της Καλιφόρνιας, στα οποία ανιχνευόταν DDT σε αυξημένα ( επίπεδα, είχαν συχνά πιο λεπτό τσόφλι. Κανείς δεν σκέφτηκε να δείξει τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό. Θεωρήθηκε πάντως κακό. Τα δικαστήρια, μετά από αγωγές του EDF αποφάσισαν το 1972 την απαγόρευση του DDT. Παρά το γεγονός ότι η απαγόρευση δεν ήταν ολική, ακολούθησε ομοβροντία απαγορεύσεων και σταδιακή αποκαθήλωση του DDT, σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες. Η βιομηχανία στράφηκε στην ανακάλυψη εναλλακτικών (και ακριβότερων) λύσεων. Προφανώς γλίτωσαν τα πουλάκια που τώρα, φαντάζομαι, θα γεννάνε αβγά με φυσιολογικό τσόφλι και σωστό κρόκο.
Όλα καλά ως εδώ. Αλλά το DDT υπήρξε και παραμένει το σημαντικότερο όπλο εναντίον της ελονοσίας η οποία, φυσικά, δεν απειλεί τους οικολόγους της Καλιφόρνιας ή της Εκάλης, αλλά κυριολεκτικά θερίζει σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Ο Ιάπων γιατρός και ειδικός στη δημόσια υγεία Arata Kochi, διευθυντής του προγράμματος κατά της ελονοσίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, εκλιπαρεί συγκλονιστικά τους πλούσιους ακτιβιστές της οικολογίας: «Βοηθήστε να σώσουμε τα μωρά της Αφρικής, όπως βοηθάτε να σωθεί το περιβάλλον». Ο Robert Gwadz, του National Institute of Health, στις ΗΠΑ ανέλαβε να κάνει τον επίσημο μακάβριο απολογισμό του οικολογικού ακτιβισμού: «Η απαγόρευση του DDT μπορεί να έχει σκοτώσει 20 εκατομμύρια παιδιά». Το 2008, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. (https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs094/en/index.html) καταγράφηκαν 247 εκατομμύρια περιστατικά ελονοσίας (άλλοι μιλάνε για τα διπλάσια αφού το 50% δεν γίνεται αντιληπτό) και περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από αυτήν, στη μεγάλη πλειονότητα παιδιά κάτω των 6 ετών, κατά 90% στην τροπική Αφρική, όπου κάθε 45 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από ελονοσία!!!
Οι τρομακτικοί αριθμοί επανέφεραν στο προσκήνιο τη χρήση DDT, αλλά μόνο για τον ψεκασμό των εσωτερικών τοίχων των σπιτιών (μέθοδος IRS, Indoor Residual Spraying) όπου το DDT πλεονεκτεί, όπως πάντα πλεονεκτούσε έναντι όλων των εντομοκτόνων και είναι και ήταν πάντα από τα ασφαλέστερα για τον άνθρωπο και τα θηλαστικά, σε αντίθεση με όσα επιλεκτικά αναμεταδίδονται από συνήθως άσχετα αλλά «περιβαλλοντικά ευαίσθητα» ΜΜΕ. Στη Σρι Λάνκα, μετά το πρόγραμμα των ψεκασμών, τα 3 εκατ. περιστατικά ετησίως έγιναν 29 (!) το 1964, χρονιά που διακόπηκε το πρόγραμμα για οικονομικούς λόγους, για να γίνουν 600.000 το 1968.
Θα επιτρέψουν οι οικολόγοι να σωθούν οι δυστυχισμένοι φτωχοί αυτού το κόσμου; Είναι πολύ αμφίβολο δυστυχώς! Οι τροπικές χώρες που θερίζει η μαλάρια είναι τόσο φτωχές, ώστε μπορούν να καλύψουν το ψέκασμα των εσωτερικών των «σπιτιών» στο ποσοστό του 80% που απαιτείται, μόνο εφόσον το πρόγραμμα χρηματοδοτηθεί. Και κανείς δεν τολμά να χρηματοδοτήσει πρόγραμμα με DDT. Αντίθετα, πολλοί είναι πρόθυμοι να στέλνουν απείρως ακριβότερα αν και πρακτικά αναποτελεσματικά χάπια. Ανθρωπιστική βοήθεια. Είναι politically correct.'
Θα παραθέσω δύο ακόμη παρόμοια ζητήματα που μάλιστα αφορούν την χώρα μας, για δε το ένα διαθέτω και πρόσφατη προσωπική πείρα.
1) Θερίζει το πράσινο σκουλήκι
Τεράστιες καταστροφές έχει προκαλέσει η γνωστή, σε όσους ανήκουν στον χώρο, ασθένεια του πράσινου σκουληκιού στις βαμβακοκαλλιέργειες ολόκληρης της χώρας, με το μεγαλύτερο πρόβλημα να εντοπίζεται αυτήν την στιγμή στην Βόρειο Ελλάδα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το σκουλήκι θα μπορούσε να εξουδετερωθεί με τους κατάλληλους προγραμματισμένους ψεκασμούς, δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι πλέον τόσο απλά. Η πρόσφατη απόσυρση του μεγαλύτερου όγκου των διαθέσιμων φυτοφαρμάκων από την αγορά, με απόφαση της ΕυρωπαΊκής Ένωσης, άφησε ελάχιστες επιλογές στους βαμβακοπαραγωγούς, από τις οποίες σχεδόν όλες ανήκουν στην ομάδα των πυρεθρινών (μια κατηγορία φυτοφαρμάκων). Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αγρότες επιδόθηκαν στην επανειλλημένη χρήση των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων (ελλείψει εναλλακτικών επιλογών) με συνέπεια την εμφάνιση ανθεκτικότητας (κανονικά οι ψεκασμοί είναι αναγκαίο να γίνονται με εναλλαγές φυτοφαρμάκων και όχι συνεχώς με το ίδιο σκεύασμα). Εδώ να σημειώσουμε ότι τα φάρμακα μιας κατηγορίας έχουν παρόμοιο τρόπο δράσης και επομένως ανάπτυξη ανθεκτικότητας σε ένα συνεπάγεται συνήθως αντοχή και στα υπόλοιπα.
Σημειωτέον ότι το πράσινο σκουλήκι προσβάλλει και πολλές άλλες καλλιέργειες.
2) Tuta Absoluta ονομάζεται ο νέος εχθρός της ντομάτας, που βρίσκεται στην χώρα μας από το 2009 και αποτελεί πραγματική μάστιγα. Οι συνεχείς εκκλήσεις των παραγωγών οδήγησαν το Υπουργείο στην έγκριση συγκεκριμένων σκευασμάτων για την αντιμετώπιση της ασθένειας. Δεν θα παραθέσω την λίστα για να μην γεμίσω την σελίδα με τεχνική ορολογία, θα αναφέρω όμως ότι τα περισσότερα από τα σκευάσματα που εγκρίθηκαν δεν έχουν επίδραση στο έντομο γιατί δεν απορροφώνται από το φυτό αλλά μένουν μόνο στην επιφάνειά του (το έντομο σκάβει στοές μέσα στα φύλλα, τους βλαστούς και τους καρπούς). Κάποια άλλα έχουν ασθενή μόνο δράση, ενώ υπάρχει και ένα που είναι όντως αποτελεσματικό αλλά φυσικά δεν επαρκεί αφού χρειάζεται τουλάχιστον ένα ακόμη για να μπορεί να πραγματοποιηθεί η αναγκαία εναλλαγή. Υπάρχουν ουσίες που είναι πολύ δραστικές ενάντια στον συγκεκριμένο εχθρό, πλην όμως έχουν αποσυρθεί από την αγορά της ΕΕ και επομένως δεν υπάρχει πλέον πρόσβαση σ' αυτές.
Πιστεύω ότι είναι μεγάλο λάθος να εξετάζεται το οποιοδήποτε ζήτημα από μια μόνο πλευρά. Όλα θα πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψη και να ζυγίζονται αναλόγως, ώστε να μπορούμε να προσδιορίσουμε αν τελικά το ισοζύγιο της πράξης μας είναι θετικό ή αρνητικό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιες ουσίες ήταν υπερβολικά επικίνδυνες για να συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται, μήπως όμως το παρακάνουμε; Η έλλειψη ουσιαστικής λύσης δεν ωθεί τους αγρότες στην πραγματοποίηση περιττών και συνάμα αναποτελεσματικών ψεκασμών; Η ατάσταση αυτή δεν οδηγεί σε μείωση της παραγωγής και άνοδο των τιμών; Μήπως τελικά φέρνουμε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμούμε;
Και το συνομωσιολογικό ερώτημα: Μήπως μας προετοιμάζουν σιγά σιγά για τα μεταλλαγμένα;
'ΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ "ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ" ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΚΑΘΕ 45 ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ
Αντιδράσεις:
ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΙΤΣΙΛΙΔΗ
Βρισκόμαστε στο 1962. Στις ΗΠΑ έγινε best seller το βιβλίο της Rachel Carson με τίτλο Silent Spring. Στο βιβλίο αυτό προβλήθηκε, μεταξύ άλλων, ο ισχυρισμός ότι τα εντομοκτόνα και, ειδικότερα, το διάσημο τότε και δαιμονικό έκτοτε DDT, δηλητηριάζουν τόσο την άγρια ζωή όσο και τον άνθρωπο. Αν και δεν θα το χαρακτήριζε κανείς φανατικό, το βιβλίο αυτό αποτέλεσε το έναυσμα του περιβαλλοντικού κινήματος στις ΗΠΑ. Η στοχοποίηση του DDT ήταν αναπόφευκτη μιας και, εκτός των άλλων, σχεδόν μονοπωλούσε την αγορά.
Η επιστήμη επέλεξε για μια ακόμα φορά τότε – όπως αδιάκοπα κάνει μέχρι και σήμερα και θα κάνει πάντα στο μέλλον – τις ασαφείς διατυπώσεις που τείνουν να προτρέπουν στην επιβολή περιορισμών και απαγορεύσεων. Ο λόγος; Πέραν των φασιστικής καταβολής αλαζονικών φαινομένων εκείνων που «ξέρουν» για όσους «δεν ξέρουν», υπάρχουν και λόγοι πολύ ρεαλιστικοί. Όταν απαγορεύεις κάτι θεωρώντας το ως παράγοντα κινδύνου για το Χ κακό, υπάρχουν δυο πιθανότητες. Αν το κακό Χ δεν επέλθει ή μειωθεί αισθητά, το αποτέλεσμα πιστώνεται ως επιτυχία και επιβεβαιώνει την αξία των μέτρων που λήφθηκαν, ασχέτως αν το κακό Χ δεν επρόκειτο να επέλθει ή θα μειωνόταν έτσι κι αλλιώς. Κανείς δεν θα ψάξει αν άλλοι παράγοντες συνέβαλαν στο αποτέλεσμα, πέραν αυτών που η επιστήμη εξετάζει. Αν πάλι το κακό Χ επέλθει, δεν έχεις παρά να λάβεις …αυστηρότερα μέτρα, αφού τα ληφθέντα απλώς …αποδείχτηκαν ανεπαρκή. Με τον τρόπο αυτό η επιστήμη σπάνια διακινδυνεύει το κύρος της ακόμα κι όταν αποτυγχάνει.
Το 1967, μια ομάδα δικηγόρων και επιστημόνων δημιούργησαν το EDF (Environmental Defense Fund). Την ίδια εποχή, επιστήμονες έδειξαν ότι τα αυγά γερακιών και άλλων άγριων πουλιών της Καλιφόρνιας, στα οποία ανιχνευόταν DDT σε αυξημένα ( επίπεδα, είχαν συχνά πιο λεπτό τσόφλι. Κανείς δεν σκέφτηκε να δείξει τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό. Θεωρήθηκε πάντως κακό. Τα δικαστήρια, μετά από αγωγές του EDF αποφάσισαν το 1972 την απαγόρευση του DDT. Παρά το γεγονός ότι η απαγόρευση δεν ήταν ολική, ακολούθησε ομοβροντία απαγορεύσεων και σταδιακή αποκαθήλωση του DDT, σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες. Η βιομηχανία στράφηκε στην ανακάλυψη εναλλακτικών (και ακριβότερων) λύσεων. Προφανώς γλίτωσαν τα πουλάκια που τώρα, φαντάζομαι, θα γεννάνε αβγά με φυσιολογικό τσόφλι και σωστό κρόκο.
Όλα καλά ως εδώ. Αλλά το DDT υπήρξε και παραμένει το σημαντικότερο όπλο εναντίον της ελονοσίας η οποία, φυσικά, δεν απειλεί τους οικολόγους της Καλιφόρνιας ή της Εκάλης, αλλά κυριολεκτικά θερίζει σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Ο Ιάπων γιατρός και ειδικός στη δημόσια υγεία Arata Kochi, διευθυντής του προγράμματος κατά της ελονοσίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, εκλιπαρεί συγκλονιστικά τους πλούσιους ακτιβιστές της οικολογίας: «Βοηθήστε να σώσουμε τα μωρά της Αφρικής, όπως βοηθάτε να σωθεί το περιβάλλον». Ο Robert Gwadz, του National Institute of Health, στις ΗΠΑ ανέλαβε να κάνει τον επίσημο μακάβριο απολογισμό του οικολογικού ακτιβισμού: «Η απαγόρευση του DDT μπορεί να έχει σκοτώσει 20 εκατομμύρια παιδιά». Το 2008, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. (https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs094/en/index.html) καταγράφηκαν 247 εκατομμύρια περιστατικά ελονοσίας (άλλοι μιλάνε για τα διπλάσια αφού το 50% δεν γίνεται αντιληπτό) και περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από αυτήν, στη μεγάλη πλειονότητα παιδιά κάτω των 6 ετών, κατά 90% στην τροπική Αφρική, όπου κάθε 45 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από ελονοσία!!!
Οι τρομακτικοί αριθμοί επανέφεραν στο προσκήνιο τη χρήση DDT, αλλά μόνο για τον ψεκασμό των εσωτερικών τοίχων των σπιτιών (μέθοδος IRS, Indoor Residual Spraying) όπου το DDT πλεονεκτεί, όπως πάντα πλεονεκτούσε έναντι όλων των εντομοκτόνων και είναι και ήταν πάντα από τα ασφαλέστερα για τον άνθρωπο και τα θηλαστικά, σε αντίθεση με όσα επιλεκτικά αναμεταδίδονται από συνήθως άσχετα αλλά «περιβαλλοντικά ευαίσθητα» ΜΜΕ. Στη Σρι Λάνκα, μετά το πρόγραμμα των ψεκασμών, τα 3 εκατ. περιστατικά ετησίως έγιναν 29 (!) το 1964, χρονιά που διακόπηκε το πρόγραμμα για οικονομικούς λόγους, για να γίνουν 600.000 το 1968.
Θα επιτρέψουν οι οικολόγοι να σωθούν οι δυστυχισμένοι φτωχοί αυτού το κόσμου; Είναι πολύ αμφίβολο δυστυχώς! Οι τροπικές χώρες που θερίζει η μαλάρια είναι τόσο φτωχές, ώστε μπορούν να καλύψουν το ψέκασμα των εσωτερικών των «σπιτιών» στο ποσοστό του 80% που απαιτείται, μόνο εφόσον το πρόγραμμα χρηματοδοτηθεί. Και κανείς δεν τολμά να χρηματοδοτήσει πρόγραμμα με DDT. Αντίθετα, πολλοί είναι πρόθυμοι να στέλνουν απείρως ακριβότερα αν και πρακτικά αναποτελεσματικά χάπια. Ανθρωπιστική βοήθεια. Είναι politically correct.'
Θα παραθέσω δύο ακόμη παρόμοια ζητήματα που μάλιστα αφορούν την χώρα μας, για δε το ένα διαθέτω και πρόσφατη προσωπική πείρα.
1) Θερίζει το πράσινο σκουλήκι
Τεράστιες καταστροφές έχει προκαλέσει η γνωστή, σε όσους ανήκουν στον χώρο, ασθένεια του πράσινου σκουληκιού στις βαμβακοκαλλιέργειες ολόκληρης της χώρας, με το μεγαλύτερο πρόβλημα να εντοπίζεται αυτήν την στιγμή στην Βόρειο Ελλάδα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το σκουλήκι θα μπορούσε να εξουδετερωθεί με τους κατάλληλους προγραμματισμένους ψεκασμούς, δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι πλέον τόσο απλά. Η πρόσφατη απόσυρση του μεγαλύτερου όγκου των διαθέσιμων φυτοφαρμάκων από την αγορά, με απόφαση της ΕυρωπαΊκής Ένωσης, άφησε ελάχιστες επιλογές στους βαμβακοπαραγωγούς, από τις οποίες σχεδόν όλες ανήκουν στην ομάδα των πυρεθρινών (μια κατηγορία φυτοφαρμάκων). Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αγρότες επιδόθηκαν στην επανειλλημένη χρήση των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων (ελλείψει εναλλακτικών επιλογών) με συνέπεια την εμφάνιση ανθεκτικότητας (κανονικά οι ψεκασμοί είναι αναγκαίο να γίνονται με εναλλαγές φυτοφαρμάκων και όχι συνεχώς με το ίδιο σκεύασμα). Εδώ να σημειώσουμε ότι τα φάρμακα μιας κατηγορίας έχουν παρόμοιο τρόπο δράσης και επομένως ανάπτυξη ανθεκτικότητας σε ένα συνεπάγεται συνήθως αντοχή και στα υπόλοιπα.
Σημειωτέον ότι το πράσινο σκουλήκι προσβάλλει και πολλές άλλες καλλιέργειες.
2) Tuta Absoluta ονομάζεται ο νέος εχθρός της ντομάτας, που βρίσκεται στην χώρα μας από το 2009 και αποτελεί πραγματική μάστιγα. Οι συνεχείς εκκλήσεις των παραγωγών οδήγησαν το Υπουργείο στην έγκριση συγκεκριμένων σκευασμάτων για την αντιμετώπιση της ασθένειας. Δεν θα παραθέσω την λίστα για να μην γεμίσω την σελίδα με τεχνική ορολογία, θα αναφέρω όμως ότι τα περισσότερα από τα σκευάσματα που εγκρίθηκαν δεν έχουν επίδραση στο έντομο γιατί δεν απορροφώνται από το φυτό αλλά μένουν μόνο στην επιφάνειά του (το έντομο σκάβει στοές μέσα στα φύλλα, τους βλαστούς και τους καρπούς). Κάποια άλλα έχουν ασθενή μόνο δράση, ενώ υπάρχει και ένα που είναι όντως αποτελεσματικό αλλά φυσικά δεν επαρκεί αφού χρειάζεται τουλάχιστον ένα ακόμη για να μπορεί να πραγματοποιηθεί η αναγκαία εναλλαγή. Υπάρχουν ουσίες που είναι πολύ δραστικές ενάντια στον συγκεκριμένο εχθρό, πλην όμως έχουν αποσυρθεί από την αγορά της ΕΕ και επομένως δεν υπάρχει πλέον πρόσβαση σ' αυτές.
Πιστεύω ότι είναι μεγάλο λάθος να εξετάζεται το οποιοδήποτε ζήτημα από μια μόνο πλευρά. Όλα θα πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψη και να ζυγίζονται αναλόγως, ώστε να μπορούμε να προσδιορίσουμε αν τελικά το ισοζύγιο της πράξης μας είναι θετικό ή αρνητικό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιες ουσίες ήταν υπερβολικά επικίνδυνες για να συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται, μήπως όμως το παρακάνουμε; Η έλλειψη ουσιαστικής λύσης δεν ωθεί τους αγρότες στην πραγματοποίηση περιττών και συνάμα αναποτελεσματικών ψεκασμών; Η ατάσταση αυτή δεν οδηγεί σε μείωση της παραγωγής και άνοδο των τιμών; Μήπως τελικά φέρνουμε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμούμε;
Και το συνομωσιολογικό ερώτημα: Μήπως μας προετοιμάζουν σιγά σιγά για τα μεταλλαγμένα;
Σημείωση: Το μήνυμα αυτό γράφτηκε 13 χρόνια πριν. Ο συντάκτης του πιθανόν να έχει αλλάξει απόψεις έκτοτε.