21-05-23
13:23
(έστω στο μέτρο του δυνατού)
20-05-23
21:16
Η γρήγορη απάντηση είναι «όχι.» Υπάρχει η ηθική, η λογική, η πολιτική και άλλοι κλάδοι της φιλοσοφίας, που σαφώς θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Όμως, από ό,τι φαίνεται ο αν όχι σημαντικότερος, τουλάχιστον αυτός που όρισε τη φιλοσοφία στα πρώτα της βήματα κλάδος, δηλαδή η μεταφυσική -ειδικά αν σκεφτούμε ότι ο άνθρωπος που εφηύρε τον όρο ήταν ο Πυθαγόρας και απλώς διαβάσουμε Πλάτωνα- φαίνεται να αργοσβήνει. Στην καλύτερη να αποφεύγεται, σαν ένας παλιός φίλος που έχασε τον δρόμο του, ιδιαίτερα από την επικράτηση της αναλυτικής φιλοσοφίας και έπειτα.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η εποχή μας αποτελεί τη χαρά του νιχιλιστή (βέβαια σαν καλός νιχιλιστής, στα @@@ του κιόλας). Όμως, όλοι όσοι έχουμε απομείνει να νιώθουμε άσχημα με την αποθέωση του υλισμού και της επιφανειακότητας, αλλά και της -ολοένα και αυξανόμενης- σχεδόν γελιοποίησης ιδεαλιστικών, ρομαντικών και υπερβατικών εν γένει ιδεών, δεν μπορούμε παρά να μην νιώθουμε κάπως αποκομμένοι από αυτόν τον κόσμο. Σαν να μην ανήκουμε ή να μην θέλουμε να ανήκουμε σε αυτόν. Και αυτή την μακροχρόνια τάση την παρατηρούμε, πλέον, παντού:
Ανθρώπινες σχέσεις: Είτε στον έρωτα είτε στη φιλία, οι άνθρωποι έχουμε καταντήσει να λειτουργούμε χρησιμοθηρικά. Δεν ξέρω αν ήμασταν πάντα έτσι, αλλά παλαιότερα υπήρχαν πολύ πιο ισχυροί δεσμοί. Ένας δεσμός ήταν όντως δεσμός, κυριολεκτικά. Κάτι που σε «έδενε.»* Οι σύγχρονοι άνθρωποι αντιδράμε αυτόματα αρνητικά στο άκουσμα τέτοιων απόψεων. Θέλουμε την ελευθερία μας. Πως, όμως; Βάζοντας τον εαυτό μας σε ένα βάθρο και απαιτώντας (αλήθεια, ως τι απαιτούμε; ) το ιδανικό στα πάντα. Κακομαθημένοι νάρκισσοι.
Πολιτική: Παλαιότερα οι άνθρωποι είχαν μια ιδεολογία και πίστευαν πραγματικά σε αυτήν. Αν χρειαζόταν, θυσίαζαν και τον εαυτό τους γι' αυτήν. Σήμερα, κάτι τέτοιο θεωρείται (από την πλειοψηφία) γελοίο και ανώφελο. Οι ιδεολόγοι πλέον θεωρούνται στην καλύτερη γραφικοί χαζορομαντικοί και οι περισσότεροι επιλέγουν τελείως συμφεροντολογικά το τι θα ψηφίσουν.
Κοινωνία και ηθική: Ίσως ο χαρακτηριστικότερος τομέας αυτού που αναφέρω, η ίδια μας η κοινωνία. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει κάνει τους ανθρώπους να κυνηγούν μια επίπλαστη ευτυχία, αυτή που επί χρόνια του βίδωσαν στο μυαλό ότι είναι το ιδανικό οι ταινίες, τα ΜΜΕ, τα social media (αχ, αυτά τα social). Ιδιαίτερα ο σύγχρονος νέος μεγαλώνει σε μια γυάλα από υπερπροστατευτικούς γονείς, εκτίθεται στα social και μαθαίνει από αμφότερους ότι είναι ξεχωριστός. Έτσι, απλά, χωρίς να έχει πετύχει ακόμα κάτι, γιατί... το δικαιούται. Αποτέλεσμα, βέβαια, αυτού είναι να τρώει το σοκ του έξω κόσμου από πολύ μικρή ηλικία και να δυστυχεί (δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι ψυχικές διαταραχές παρουσιάζονται ως κάτι «cool» στα social media.)
Κλείνοντας, για να φτάσω στο συμπέρασμά μου, άνθρωπος χωρίς ιδανικά (τα όποια ιδανικά) είναι απλώς ένα ζώο με λογική (θα μου πεις τώρα, έτσι δεν λέει η σύγχρονη επιστήμη; ) Ναι, άλλο ένα κακό της επικράτησης του θετικισμού. Ο άνθρωπος αδυνατεί, πια, να πιστέψει σε ανώτερες, υπερβατικές έννοιες. Είναι η λεγόμενη «απομάγευση του κόσμου», που τον γλίτωσε μεν, από τα δίχτυα της δεισιδαιμονίας, τον έστειλε δε, σε αυτά του μηδενισμού. Γιατί, ακόμα και οι υπερβατικές έννοιες να μην υπάρχουν, η πίστη σε αυτές είναι πέρα για πέρα αληθινή και διαμορφώνει πρωτίστως την οπτική μας για τον κόσμο και δευτερευόντως την ίδια μας τη ζωή, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο.
Τις απόψεις σας, όποιος επιθυμεί
*εξαιρώ, προφανώς, τις τοξικές σχέσεις.
Είναι αλήθεια ότι η διαδικασία της «απομάγευσης» (όπως την περιέγραψε ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ), η σταδιακή κυριαρχία της τεχνικής και η υποβάθμιση των υπερβατικών θεωρήσεων του κόσμου, αποτελεί ένα σταθερό παρακολούθημα της ανθρώπινης ιστορίας, που όμως εντείνεται κατά την περίοδο της νεωτερικότητας (πάνω-κάτω από το τέλος του 18ου αιώνα και μετά).
Ιδίως μάλιστα από τα μέσα του 20ου αιώνα, παρατηρείται και μια άλλη εξέλιξη: η εκκοσμίκευση (με άλλα λόγια το ότι η θρησκεία περιορίζεται και γίνεται ένα αμιγώς προσωπικό θέμα για τον καθένα και τα δημόσια πράγματα ορίζονται με τις ορθολογικές και αμιγώς πολιτικές επιλογές των ανθρώπων), συμπληρώνεται από την απο-ιεροποίηση, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε προσωπικό επίπεδο παύουν να πιστεύουν στον (όποιο) Θεό.
Γενικότερα, τα άτομα της «ύστερης νεωτερικότητας» μοιάζουν να είναι πράγματι πιο μόνα από ποτέ, από τη στιγμή που όλοι οι ενδιάμεσοι θεσμοί και επίπεδα που μπορούσαν μέχρι πρότινος να διαμεσολαβήσουν τη ζωή τους και να τους προστατέψουν από την «άβυσσο του μηδενισμού», για την οποία μιλούσε ο Νίτσε, μοιάζουν να υποχωρούν:
Δίχως την πίστη σε ένα σώμα αξιών (θρησκευτικό ή ιδεολογικό) που κατευθύνει την ύπαρξη τους, με το θεσμό της οικογένειας να περνάει κρίση εδώ και πολύ καιρό, τις ανθρώπινες σχέσεις να διαβρώνονται από την κυριαρχία του Εγώ, όπως πολύ σωστά επισημαίνεις (βλέπε εδώ και τα μυθιστορήματα του Μισέλ Ουελμπέκ), και την ίδια την Πολιτική να βρίσκεται όλο και πιο μακριά από τα καθημερινά τους προβλήματα (αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στα ποσοστά αποχής από τις εκλογές, ιδίως των νέων), τα άτομα των σημερινών δυτικών κοινωνιών φέρονται να βρίσκονται σε μια συνεχή κατάσταση ανασφάλειας και αποπροσανατολισμού.
Δεν ξέρω αν θα ήταν παρακινδυνευμένο, μάλιστα, να δούμε υπό αυτό το πρίσμα πολλές από τις πλέον μελανές απόψεις της σημερινής πολιτικής πραγματικότητας:
Μήπως οι θρησκευτικοί φονταμενταλισμοί, οι τρομοκρατικές οργανώσεις κτλ, δεν είναι παρά «αποκούμπια» για εκείνα τα άτομα που πλέον δεν ανήκουν πουθενά; Μήπως είναι μια έσχατη προσπάθεια να δώσουν απάντηση στην απο-πλαισίωση που υφίστανται;
Σε κάθε περίπτωση, είναι από την άλλη και επικίνδυνο να υποπίπτουμε στην παγίδα της νοσταλγίας.
Από μια άποψη, όπως είχε δείξει στην ταινία του Midnight in Paris ο Γούντι Άλεν, άνθρωποι διαφορετικών ιστορικών περιόδων μπορεί να καταληφθούν από μια διάθεση φυγής προς τα πίσω, σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν όπου τα δεινά του σήμερα θα εξαφανίζονταν.
Σίγουρα η σημερινή συνθήκη είναι ανησυχητική.
Όμως από την άλλη, ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει τις δικές του μικρές κοινότητες και σχέσεις, να μορφώσει τις δικές του αξίες και να τις μοιραστεί, να δώσει γενικότερα μια διέξοδο, όσο μουντό και είναι το σκηνικό.